آزمایش بازآرایی ژن گیرنده سلول T

آزمایش بازآرایی ژن گیرنده سلول T برای کمک به تشخیص لنفوم سلول T و ارزیابی بیماری باقیمانده یا عود کننده پس از درمان استفاده می شود. انواع مختلفی از لنفوم سلول T وجود دارد و هر کدام ویژگی ها، پیش آگهی و پاسخ احتمالی به درمان متفاوت است.

اسامی دیگر:

• T-cell Gene Clonality
• T Cell Receptor Gene Rearrangement Test
• TCR Gene Rearrangement
• TCGR

چرا آزمایش بازآرایی ژن گیرنده سلول Tدرخواست می شود؟

• برای کمک به تشخیص لنفوم سلول T
•  گاهی اوقات برای شناسایی و ارزیابی سلول های لنفوم باقی مانده

چه زمانی آزمایش بازآرایی ژن گیرنده سلول T بایستی انجام شود؟

• هنگامی که یک پزشک فکر می کند که شما ممکن است لنفوم سلول T داشته باشید.
•  زمانی که یک پزشک می‌خواهد ارزیابی کند که آیا درمان مؤثر بوده و/یا اینکه آیا لنفوم عود کرده است یا خیر.

نمونه مورد نیاز برای آزمایش بازآرایی ژن گیرنده سلول T:

• ظرف/لوله: لوله با درب بنفش(حاوی ضد انعقاد EDTA) یرای نمونه مغز استخوان، نمونه خون و دیگر مایعات/ ظرف حاوی فرمالین(نمونه بافتی)
• نوع نمونه: مغز استخوان، نمونه بافتی مانند غدد لنفاوی (بیوپسی)، نمونه مایع بدن؛ نمونه خون کامل
• حجم نمونه: 2 الی 5 میلی لیتر

مطلب پیشنهادی:لوله های آزمایش و ضد انعقادها

آمادگی قبل از انجام آزمایش بازآرایی ژن گیرنده سلول T:

به آمادگی خاصی نیاز ندارد

نام روش انجام آزمایش بازآرایی ژن گیرنده سلول T

واکنش زنجیره ای پلیمراز (PCR)

شرح روش

DNA ژنومی از مغز استخوان استخراج می شود. جایگاه گیرنده سلول T بتا (TCRB) و گیرنده گاما سلول T (TCRG) (به ترتیب نام‌گذاری‌های رسمی TRB و TRG) با واکنش زنجیره‌ای پلیمراز (PCR) با استفاده از روش پرایمر چندگانه تقویت می‌شوند. پرایمرهای خاص با رنگ‌های فلوروکروم برچسب‌گذاری می‌شوند که امکان اندازه‌گیری دقیق قطعات محصولات PCR را با الکتروفورز ژل کاپیلاری با استفاده از یک آنالایزر ژنتیکی فراهم می‌کند. هر مکان تقویت شده برای الگوهای بازآرایی ژنی ارزیابی می شود و یک تفسیر کلی از سنجش با توجه به وجود یا عدم حضور جمعیت مونوکلونال انجام می شود.

چه چیزی در آزمایش بازآرایی ژن گیرنده سلول T مورد بررسی قرار می گیرد؟

ژن‌های گیرنده سلول T (TCR) (آلفا، بتا، دلتا و گاما) از بخش‌های کدگذاری ناپیوسته و متعددی تشکیل شده‌اند که به‌طور سوماتیک برای تولید گیرنده‌های سلول T هترودیمری سطح سلولی، آلفا/بتا (90 تا 95 درصد) یا سلول های T گاما/دلتا (5 تا 10 درصد از سلول های T)، بازآرایی می‌شوند. به استثنای موارد نادر (مثلاً برخی از تکثیرهای لنفوئید B نئوپلاستیک)، سایر انواع سلول ها پیکربندی ژن های TCR را بدون بازآرایی حفظ می کنند.

تنوع مشخص بازآرایی‌های ژن TCR سوماتیک برای عملکرد طبیعی ایمنی مهم است، اما همچنین به عنوان یک نشانگر ارزشمند برای تشخیص تکثیر سلول‌های T غیر طبیعی از فرآیندهای واکنشی عمل می‌کند. گسترش مونوکلونال یک جمعیت سلول T منجر به غلبه یک الگوی بازآرایی ژن TCR می شود. در مقابل، گسترش سلول های T واکنشی پلی کلونال (یا مولتی کلونال) هستند و هیچ جمعیت کلونوتیپی واحدی در جمعیت سلول های T غالب نیست.

این تفاوت‌های توزیعی در هر دو توالی TCR و اندازه قطعه بازآرایی ژنومی را می‌توان با تکنیک‌های مولکولی (یعنی واکنش زنجیره‌ای پلیمراز) شناسایی کرد و برای تعیین اینکه آیا یک جمعیت از سلول‌های T ویژگی‌های مونوکلونال یا پلی کلونال را نشان می‌دهند، استفاده می‌شود.

آزمایش بازآرایی ژن گیرنده سلول T تغییرات مشخصه (بازآرایی) در ژن های خاص در سلول های T را تشخیص می دهد. این اطلاعات می تواند در تشخیص لنفوم سلول T مفید باشد.

سلول های T نوعی لنفوسیت (نوعی گلبول سفید خون، WBC) هستند که به محافظت از بدن در برابر عفونت کمک می کنند. بازآرایی در بخش‌های خاصی از DNA آن‌ها به نام ژن‌های گیرنده، بخشی طبیعی از رشد آن‌ها است. این بازآرایی‌ها با توسعه مجموعه بزرگی از سلول‌های T متنوع همراه است و به آنها اجازه می‌دهد در برابر بسیاری از انواع مختلف عفونت‌ها محافظت کنند. ترتیب نهایی که در آن ژن ها بازآرایی می شوند، پروفایل بازآرایی ژن نامیده می شود. در هر جمعیت طبیعی (نمونه) سلول‌های T، سلول‌ها و پروفایل‌های بازآرایی ژنی آن‌ها بسیار متنوع هستند.

در لنفوم، سلول‌های T در بافت آسیب‌دیده (مانند خون، غدد لنفاوی یا پوست) یکسان هستند و نمایه‌های بازآرایی ژنی آنها نیز یکسان است. لنفوم ها زمانی به وجود می آیند که یک سلول T غیر طبیعی شروع به تولید کپی های یکسان متعدد از خود می کند (کلون). سلول های شبیه سازی شده رشد می کنند و به طور غیرقابل کنترلی تقسیم می شوند و سلول های طبیعی را از بین می برند.

یک آزمایش بازآرایی ژن گیرنده سلول T، سلول های T را در نمونه یک فرد ارزیابی می کند تا مشخص کند که آیا اکثر پروفایل های بازآرایی سلول T متنوع یا یکسان هستند. این اطلاعات، همراه با علائم و نشانه‌های بالینی و نتایج سایر آزمایش‌های آزمایشگاهی، می‌تواند به روشن شدن تشخیص فرد یا ارزیابی لنفوم پایدار، باقی‌مانده یا عودکننده کمک کند.

طبق گفته انجمن سرطان آمریکا، اکثر لنفوم های غیر هوچکین در ایالات متحده لنفوم های سلول B (حدود 85 درصد) هستند. نزدیک به 15 درصد  لنفوم سلول T هستند. انواع مختلفی از لنفوم های سلول T وجود دارد، اما هر کدام نادر هستند.

عوامل مداخله گر در آزمایش بازآرایی ژن گیرنده سلول T

• تشخیص یک بازآرایی ژن TCR کلونال توسط آزمایش بازآرایی ژن گیرنده سلول T لزوماً مترادف با حضور یک نئوپلاسم سلول T نیست. نتایج مثبت کاذب می تواند به دلیل حساسیت تکنیک واکنش زنجیره ای پلیمراز (PCR) و مشکل تقویت غیریکنواخت بازآرایی ژن سلول T هدف رخ دهد.
• مشکل دوم زمانی رخ می‌دهد که تعداد کل سلول‌های T در یک نمونه محدود باشد، یا به دلیل انحراف فیزیولوژیکی مجموعه سلول‌های T که با افزایش سن، پس از پیوند، یا واکنش‌های سلول T در بدخیمی‌های خودایمنی یا (غیرلنفوئیدی) دیده می‌شود.
• نتایج منفی کاذب آزمایش بازآرایی ژن گیرنده سلول T می تواند به دلایل زیادی رخ دهد، از جمله نمونه برداری از بافت، تقویت ضعیف روش PCR، یا عدم شناسایی تعداد کمی از بازآرایی های بخش ژنی سلول T با استفاده از پرایمرهای PCR.
• در برخی موارد، یک نتیجه نامشخص یا مبهم در آزمایش بازآرایی ژن گیرنده سلول T رخ می دهد زیرا الگوی بازآرایی ژن غیر طبیعی است (در مقایسه با فرآیندهای معمولی سلول T پلی کلونال)، اما برای یک جمعیت سلول T مونوکلونال قطعی نیست. در این شرایط، تمایز یک زیرجمعیت کوچک مونوکلونال از یک جمعیت بیش از حد، اما واکنش پذیر ممکن است امکان پذیر نباشد.

سوالات متداول

چگونه از نتایج آزمایش بازآرایی ژن گیرنده سلول T استفاده می شود؟

آزمایش بازآرایی ژن گیرنده سلول T برای کمک به تشخیص لنفوم سلول T و ارزیابی بیماری باقیمانده یا عود کننده پس از درمان استفاده می شود.

انواع مختلفی از لنفوم سلول T وجود دارد و هر کدام دارای ویژگی‌ها، پیش آگهی و پاسخ احتمالی به درمان هستند. چندین سیستم طبقه بندی برای توصیف آنها استفاده شده است. جدیدترین مورد سازمان بهداشت جهانی است.

آزمایش لنفوم سلول T به صورت مرحله ای انجام می شود و معمولاً با موارد زیر شروع می شود:

1. شمارش کامل خون (CBC) و شمارش افتراقی WBC برای ارزیابی تعداد، انواع و بلوغ گلبول های سفید موجود در خون. نتایج ممکن است افزایش تعداد لنفوسیت ها و/یا وجود لنفوسیت های غیر طبیعی را نشان دهد.
2. ارزیابی پاتولوژی اسمیر خون، مغز استخوان، غدد لنفاوی، پوست و/یا نمونه‌های بیوپسی بافت دیگر انجام می‌شود. این نمونه ها توسط یک متخصص آزمایشگاه آموزش دیده که معمولاً پاتولوژیست است، زیر میکروسکوپ بررسی می شود.
3. در صورت لزوم، ایمونوفنوتایپینگ بر روی خون، مغز استخوان، یا سایر بافت ها (مانند غدد لنفاوی یا تومور بزرگ شده) با استفاده از روشی مانند فلوسیتومتری یا ایمونوهیستوشیمی انجام می شود. این آزمایش وجود یا عدم وجود مارکرهای خاصی را بر روی غشای سلول ها یا داخل سلول ها تشخیص می دهد. این نشانگرهای پرکاربرد، خوشه های تمایز (CD) نامیده می شوند و به صورت عددی فهرست شده اند. الگوهای آنتی ژن ها (وجود یا عدم وجود) می توانند اطلاعاتی در مورد اینکه آیا سلول های T کلون هستند (مونوکلونال) هستند و می توانند بیشتر به طبقه بندی لنفوم سلول T کمک کنند.

تکثیر سلول های T می تواند خوش خیم یا بدخیم باشد. اگر پس از انجام آزمایش های فوق، هنوز نتیجه‌گیری در مورد خوش‌خیم یا بدخیم بودن جمعیت سلول‌های T وجود ندارد، می‌توان آزمایش بازآرایی ژن گیرنده سلول T انجام داد.

گاهی اوقات ممکن است آزمایش بازآرایی ژن گیرنده سلول T برای پایش اثربخشی درمان لنفوم انجام شود – برای تشخیص بیماری باقیمانده یا عود کننده، وجود مداوم سلول‌های T مونوکلونال غیرطبیعی.

چه زمانی آزمایش بازآرایی ژن گیرنده سلول T درخواست می شود؟

آزمایش بازآرایی ژن گیرنده سلول T زمانی انجام می شود که فرد دارای علائم و نشانه هایی باشد که حاکی از وجود لنفوم است، مانند:

• یک یا چند غدد لنفاوی متورم اما بدون درد – بسته به محل غدد لنفاوی آسیب دیده، علائم ممکن است شامل نواحی از قفسه سینه، زیر بغل، گردن، شکم یا ناحیه کشاله ران باشد.
• ضایعات پوستی
• بزرگ شدن طحال و/یا کبد
• خستگی
• تب
• عرق شبانه
• کاهش وزن بی دلیل
• علائم عصبی که ممکن است نشان دهنده درگیری سیستم عصبی مرکزی باشد

یافته‌های CBC و شمارش افتراقی ممکن است اولین نشانه‌ای باشد که ممکن است فرد به لنفوم مبتلا باشد، زیرا علائم ممکن است وجود نداشته باشد، خفیف یا غیر اختصاصی باشد.

آزمایش بازآرایی ژن گیرنده سلول T ممکن است زمانی انجام شود که سایر آزمایش‌های آزمایشگاهی نشان دهند که لنفوم ممکن است وجود داشته باشد و/یا زمانی که سایر آزمایش‌ها بی‌نتیجه باشند. برخی از نمونه ها عبارتند از:

• افزایش تعداد لنفوسیت ها، به ویژه لنفوسیت های غیر طبیعی با ظاهر مشابه، همانطور که با CBC و آزمایش اسمیر خون مشخص می شود.
• علائم لنفوم در بیوپسی بافت، مایع بدن یا نمونه مغز استخوان
• با ایمونوفنوتایپینگ (مانند فلوسیتومتری، ایمونوهیستوشیمی)، گروه بندی آنتی ژنی که برای لنفوم سلول T غیر قطعی است، یا زمانی که پزشک می خواهد تشخیص لنفوم را بر اساس هیستوپاتولوژی و ایمونوفنوتایپ تایید کند.

همچنین ممکن است زمانی که فردی برای لنفوم تحت درمان قرار گرفته است، آزمایش بازآرایی ژن گیرنده سلول T برای ارزیابی اثربخشی درمان و تشخیص بیماری باقیمانده یا عود کننده درخواست شود.

نتیجه آزمایش بازآرایی ژن گیرنده سلول T چه چیزی را نشان می دهد؟

نتایج آزمایش بازآرایی ژن گیرنده سلول T معمولاً توسط یک پزشک متخصص در آسیب شناسی، به ویژه آسیب شناسی مربوط به خون، سلول های خونی و سلول های مغز استخوان (هماتوپاتولوژی) تفسیر می شود. نتایج باید در ارتباط با یافته‌های بالینی، سایر نتایج آزمایش‌ها از جمله هیستوپاتولوژی، اطلاعات ایمونوفنوتیپ، درک نقاط قوت و محدودیت‌های روش‌های مختلف آزمایش تفسیر شوند.

آزمایش بازآرایی ژن گیرنده سلول T به تأیید وجود یک جمعیت کلون‌شده از لنفوسیت‌های سلول T کمک می‌کند و به تأیید و/یا شفاف‌سازی تشخیص فرد کمک می‌کند. به طور کلی، اگر یک جمعیت کلونال T-cell قابل توجه تشخیص داده شود و سایر آزمایش های مرتبط با آن موافق باشند، این احتمال وجود دارد که فرد مورد آزمایش لنفوم سلول T داشته باشد یا اینکه لنفوم عود کرده باشد.

نمونه هایی از لنفوم هایی که ممکن است با آزمایش بازآرایی ژن گیرنده سلول T تشخیص داده شوند عبارتند از:

• لوسمی/لنفوم سلول T بزرگسالان Adult T-cell leukemia/lymphoma (ATLL)
• لنفوم سلول بزرگ آناپلاستیک(Anaplastic large-cell lymphoma)
• لنفوم سلول T آنژیوایمونوبلاستیک(Angioimmunoblastic T-cell lymphoma)
• لنفوم سلول T مرتبط با انتروپاتی(Enteropathy-associated T-cell lymphoma)
• لنفوم سلول T کبدی(Hepatosplenic T-cell lymphoma)
• لنفوم سلول NK/T خارج گره، نوع بینی(Extranodal NK/T-cell lymphoma, nasal type)
• Mycosis fungoides
• سندرم سزاری(Sézary syndrome)
• لنفوم سلول T محیطی، نامشخص(Peripheral T-cell lymphoma, unspecified)
• نئوپلاسم سلول T پیش ساز (Precursor T-cell neoplasm (T lymphoblastic leukemia/lymphoma))
• لوسمی لنفوسیتی دانه ای بزرگ سلول T(T-cell large granular lymphocytic leukemia)
• لوسمی پرولنفوسیتی سلول T(T-cell prolymphocytic leukemia)

نتیجه منفی در آزمایش بازآرایی ژن گیرنده سلول T لزوماً لنفوم را رد نمی کند. فردی که نتیجه منفی برای بازآرایی ژن گیرنده سلول T کلونال دارد ممکن است همچنان لنفوم داشته باشد. اگر روش آزمایش به اندازه کافی برای تشخیص بازآرایی حساس نباشد یا اگر لنفوسیت‌های کلونال فرد مورد آزمایش دارای جهش‌هایی باشند که با آزمایش تشخیص داده نمی‌شوند، یا اگر لنفوم از نوع سلول B باشد، آزمایش بازآرایی ژن گیرنده سلول T ممکن است منفی باشد.

جزئیات دیگری در مورد سلول های T چیست؟

در طول یک پاسخ ایمنی، مهم است که سلول‌های T بتوانند بین سلول‌ها و بافت‌های خود فرد (خود) و سلول‌های خارجی و/یا عفونی (غیر خود) تمایز قائل شوند، زیرا سلول‌های T مسئول هدف قرار دادن سلول‌های مضر برای تخریب و برای سیگنال دادن به لنفوسیت های سلول B (نوع دیگری از WBC) برای شروع تولید آنتی بادی هستند.

گیرنده‌ها ساختارهای پروتئینی روی سطح سلول‌های T هستند که به آن‌ها اجازه می‌دهند سلول‌های خود و غیر خود و سایر موادی را که می‌توانند پاسخ ایمنی (آنتی‌ژن) ایجاد کنند، شناسایی و ارزیابی کنند. دو نوع گیرنده سلول T وجود دارد که هر کدام شامل دو زیر واحد مختلف است. ژن های گیرنده سلول T رشد این زیرواحدهای گیرنده را کنترل می کنند.

بازآرایی در این ژن ها بخشی طبیعی از رشد سلول های T است. هدف از بازآرایی ها تولید طیف گسترده ای از گیرنده ها در جمعیت سلول های T برای شناسایی و رسیدگی به تعداد زیادی از آنتی ژن هایی است که ممکن است فرد با آنها روبرو شود. این بدان معناست که بازآرایی‌های ژن گیرنده و گیرنده‌های یک جمعیت لنفوسیت سلول T طبیعی معمولاً بسیار متنوع هستند (پلی کلونال).

با یک لنفوم سلول T، یک لنفوسیت غیر طبیعی سلول T شروع به شبیه سازی خود می کند و سلول های یکسان متعددی تولید می کند. سلول های یکسان و شبیه سازی شده (مونوکلونال) به طور طبیعی عمل نمی کنند، تکثیر آنها تنظیم نمی شود، و مانند سلول های طبیعی نمی میرند. یک جمعیت مونوکلونال سرطانی از سلول های T تجمع می یابد، شروع به از بین بردن سلول های طبیعی می کند و در نهایت ممکن است در سراسر سیستم لنفاوی و خون به سایر غدد لنفاوی و بافت از جمله مغز استخوان پخش شود.

تمام سلول های مونوکلونال تولید شده دارای پروفایل های بازآرایی ژن گیرنده سلول T یکسان خواهند بود. کلون های سرطانی (نئوپلاستیک) به طور کلی بزرگ هستند و بنابراین سلول های کلونال سلول های T غالب موجود در بافت آسیب دیده هستند.

آیا چیز دیگری هست که باید بدانم؟

هنگامی که نمونه حاوی DNA کافی برای آزمایش بازآرایی ژن گیرنده سلول T نیست یا اگر نمونه برای آزمایش مناسب نیست، ممکن است نیاز به تکرار آزمایش بازآرایی ژن گیرنده سلول T باشد.

تشخیص یک بازآرایی ژن گیرنده سلول T کلونال مترادف با حضور لنفوم سلول T نیست. یک فرد ممکن است دارای جمعیت سلول های T کلونال باشد و سرطان نداشته باشد. شرایطی مانند اختلالات خودایمنی، عفونت های خاص، سرکوب سیستم ایمنی و نقص ایمنی گاهی با جمعیت های کوچک سلول های T کلونال همراه است. این بدان معنی است که یک یا چند گروه از سلول های T کلون شده ممکن است در جمعیت لنفوسیتی فرد وجود داشته باشد بدون اینکه لنفوم در نظر گرفته شود.

از آنجایی که نتایج مثبت کاذب و منفی کاذب را می توان با آزمایش بازآرایی ژن گیرنده سلول T مرتبط دانست، نتایج باید در چارچوب سایر یافته های بالینی و پاتولوژیک تفسیر شوند.

چه مدت طول می کشد تا نتایج آزمایش حاصل شود؟

این بستگی به آزمایشگاهی دارد که آزمایش را انجام می دهد. آزمایش بازآرایی ژن گیرنده سلول T یک آزمایش معمولی نیست و هر آزمایشگاهی آن را ارائه نمی دهد. این نیاز به تجهیزات تخصصی و تفسیر دارد. نمونه شما ممکن است به یک آزمایشگاه مرجع ارسال شود و ممکن است چندین روز طول بکشد تا نتایج در دسترس باشد.

آیا می توان از نتایج آزمایش برای تعیین سیر سرطان (پیش آگهی) استفاده کرد؟

خیر. نتیجه آزمایش بازآرایی ژن گیرنده سلول T، مثبت فقط به تأیید تشخیص لنفوم سلول T کمک می کند. پیشرفت سرطان و پاسخ به درمان به طور کلی بر اساس نوع لنفوم فرد تعیین می شود، اما از فردی به فرد دیگر نیز متفاوت خواهد بود.

لنفوم سلول T چقدر شایع است؟

طبق گزارش انجمن سرطان آمریکا (ACS)، لنفوم غیر هوچکین (NHL) یکی از شایع ترین سرطان ها در ایالات متحده است. ACS تخمین می زند که در سال 2017 حدود 72240 نفر مبتلا به NHL تشخیص داده می شوند. اکثر این موارد (حدود 85 درصد ) به دلیل لنفوم سلول B است. نزدیک به 15 درصد لنفوم سلول T خواهد بود.

مطالب مرتبط در متااورگانون:

• Complete Blood Count
• شمارش افتراقی WBC
• آزمایش اسمیر خون محیطی (peripheral blood smear)
• آزمایش فلوسایتومتری(Flow Cytometry Test)
• Chromosome Analysis
• آزمایش بیوپسی و آسپیراسیون مغز استخوان
• بازآرایی ژن ایمونوگلوبولین سلول های B

در جا دیگر وب:

• Lymphoma Research Foundation: T-Cell Lymphomas
• American Society of Clinical Oncology: Types of Cancer
• Leukemia and Lymphoma Society: Lymphoma
• American Cancer Society: Lymphoma
• National Cancer Institute: Lymphoma
• MedlinePlus Medical Encyclopedia: Non-Hodgkin lymphoma
• National Cancer Institute: Mycosis Fungoides and the Sézary Syndrome Treatment