نحوه اندازه گیری و تفسیر ماکروپرولاکتین [MCPRL]

ماکروپرولاکتین [MCPRL] شکل بزرگتری از پرولاکتین است که به ایمونوگلوبولین G (IgG)، نوعی آنتی بادی متصل می شود. برخلاف پرولاکتین معمولی، ماکروپرولاکتین از نظر بیولوژیکی غیر فعال است، به این معنی که اثرات فیزیولوژیکی مشابه پرولاکتین معمولی را اعمال نمی کند.

علت، اندازه گیری و محوه تفسیر ماکروپرولاکتین [MCPRL] در سرم:

گزارش پیوست نتایج نهایی آنالیت های هورمونی یک خانم جوان غیرباردار با “Regular Menses “ می باشد که قصد بارداری داشته و برای مشاوره و بررسی وضعیت هورمون های جنسی خود به پزشک زنان مراجعه کرده است. گزارش وی پس از آماده شدن برای تأیید نهایی در کارتابل شما به عنوان مسئول فنی یا سوپروایزر آزمایشگاه قرارگرفته است. چه کامنت و یا یادداشتی را برای ارائه یک گزارش کامل و جامع برای این خانم جوان ضروری می دانید؟

در ارزیابی دیاگنوستیک هیپرپرولاکتینمی باید ابتدا علل دارویی، هیپوتیروییدی اولیه، بارداری، نارسایی کلیوی و علل فیزیولوژیک، بررسی و رَد [rule out] گردد. آزمایشگاه کلینیکال می تواند برای کاهش خطاهای پره آنالیتیکال ِ مرتبط با علل فیزیولوژیک، اقدام به تهیه و در دسترس قرار دادن جزوات چاپی کوچکی [Pamphlet] در مورد آمادگی قبل از انجام آزمایش پرولاکتین، جهت اطلاع رسانی بیماران هنگام مراجعه بنماید.

پرولاکتین توسط غده هیپوفیز قدامی تحت کنترل منفی توسط دوپامین ترشح می شود که توسط هیپوتالاموس ترشح می شود. تنها عملکرد فیزیولوژیکی پرولاکتین تحریک تولید شیر است. در افراد عادی، غلظت پرولاکتین در خون در پاسخ به محرک های فیزیولوژیکی مانند تحریک نوک پستان، خواب، ورزش، آمیزش جنسی و هیپوگلیسمی افزایش می یابد.

برخی داروها (مانند فنوتیازین ها، متوکلوپرامید، ریسپریدون، مهارکننده های انتخابی بازجذب سروتونین، استروژن ها، وراپامیل) نیز ممکن است باعث هیپرپرولاکتینمی شوند. علل پاتولوژیک هیپرپرولاکتینمی عبارتند از آدنوم هیپوفیز ترشح کننده پرولاکتین (پرولاکتینوم)، بیماری های هیپوتالاموس، کم کاری تیروئید اولیه، فشرده سازی قسمتی از ساقه هیپوفیز، ضایعات دیواره قفسه سینه، نارسایی کلیه و تومورهای خارج از رحم.

در مرحله ی آنالیتیکال پس از به دست آمدن پرولاکتین سرمی بالا و تایید نهایی آن با حداقل دو پلتفورم ِ ایمونواسی ِ معتبر، جهت گزارش جواب پرولاکتین، آزمایشگاه باید درتشخیص های افتراقی ِ هیپرپرولاکتینمی، ماکروپرولاکتینمی [Macroprolactinemia] را مد نظر داشته باشد.

ماکروپرولاکتینمی از علل کمتر شایع افزایش کاذب پرولاکتین سرم است [falsely high]. در اغلب موارد بیماران با ماکروپرولاکتینمی، سطح سرمی پرولاکتین کمتراز ۱۰۰ng/mLمی باشد. ولی موارد بسیار بالا تا ۶۰۰ تا ۷۰۰ هم گاهاً گزارش شده است.

نکته ی قابل توجه این است که بیماران ماکروپرولاکتینمی معمولا بدون علامت [Asymptomatic] می باشند و ممکن است کاملاً تصادفی و در جریان چک آپ های روتین شناسایی شوند. در ضمن واژه ی ماکروپرولاکتینمی را با ماکروپرولاکتینوما [Macroprolactinoma] نباید اشتباه کرد که مربوط به تومورهای غده هیپوفیز با قطر بالاتر از ۱۰ میلی متر می باشد.

ماکروپرولاکتین [MCPRL] در اصل پلیمری از چند مولکول ِ مونومرِ پرولاکتین است که توسط یک IgG به یکدیگر باند شده اند و حدوداً کمتر از یک درصد از پرولاکتین در گردش” Circulating PRL “را تشکیل می دهد. پلیمر ماکروپرولاکتین [MCPRL] در واقع قادر به برهم کنش [Interaction] با رسپتور پرولاکتین نمی باشد و از لحاظ فیزیولوژیکی غیرفعال است. برای روشن شدن، “پرولاکتین بزرگ” یا “Big prolactin” اصطلاح دیگری برای ماکروپرولاکتین است، که شکل بزرگتری از پرولاکتین است که به به صورت دایمر است.

اشکال مختلف پرولاکتین

جهت سنجش صحیح ماکروپرولاکتین طی پروسه ای [Pre testing] باید پرولاکتین ابتدا بازیابی [Recovery] شده سپس اندازه گیری مجدد [Re-analysed] شود. روش گلد استانداردِ تشخیص ماکروپرولاکتین، ژل فیلتراسیون کروماتوگرافی می باشد که بسیار گران قیمت و پروسه ای پُر زحمت دارد. روش رایج برای شناسایی و پرسیپیتاسیون ماکروپرولاکتین [MCPRL] در آزمایشگاه ها، رسوب با پلی اتیلن گلیکول یا PEG می باشد.

اثر PEG بر ماکروپرولاکتین

به طوریکه پس از این پروسه و پرسیپیتاسیون MCPRL، ازسوپرناتانت (محلول رویی) سرم بیمار اقدام به اندازه گیری مجدد پرولاکتین می کنند. اگر پرولاکتین به دست آمده از سوپرناتانت سرم بیمار بیشتر از ۶۰ درصد توتال پرولاکتین باشد؛ ماکروپرولاکتین [MCPRL] منفی در نظر گرفته می شود و اگر کمتر از ۴۰ درصد توتال پرولاکتین بود MCPRL مثبت می باشد و مقادیر ۴۰ تا ۶۰ درصد مشکوک [suspicious] است و باید در زمانی دیگر و با نمونه ای جدید تکرار گردد.

انجام آزمایش ماکروپرولاکتین به روش رسوب پلی اتیلن گلیکول (PEG)

نهایتا مسئول فنی هر آزمایشگاه، با توجه به اینکه در هر بیمار ِهیپرپرولاکتینمی ِ اِسمپتوماتیک (بدون علامت)، باید MCPRL را در نظر بگیرد؛ به همین دلیل توصیه می شود جهت پیشگیری از تشخیص نادرست [Misdiagnosis]، این نکته را برای آگاه سازی پزشک معالج و عدم اتهام زنی به آزمایشگاه ،درقالب یک پیشنهاد [Comment] در ریپورت بیمار بگنجاند:

✅If the patient is asymptomatic , for R/O of macroprolactinemia , serum PRL assay is recommended pre and post PEG recovery.

Reference: www.mayocliniclabs.com

نگارش :
دکتر علیرضا لطفی کیان
دکترای علوم آزمایشگاهی بالینی
از دانشگاه علوم پزشکی ایران