آنالیت های آزمایشگاهی حساس به نور

آنالیت های آزمایشگاهی حساس به نور

خونگیری [phlebotomy] یکی از پروسیجرهای پزشکی مهم محسوب می شود که در تشخیص، مدیریت و درمان بیماران مراجعه کننده به آزمایشگاه کلینیکال بسیار اثرگذار می باشد. چون نتایج تست های آزمایشگاهی اساس و بنیان بخش بزرگی (60 تا 80 درصد) از تصمیمات پزشکی را تشکیل می دهند به طوریکه هرخطایی در پروسه ی خونگیری، جداسازی، لیبلینگ و نگهداری نمونه های بیولوژیک می تواند تأثیرات حیاتی و شدیدی را بر جای گذارد.

با هدف مینی مایز کردن خطاهای پره آنالیتیکال جداسازی و نگهداری نمونه ها تا پیش از سنجش آزمایشگاهی  analytical phase] برای آنالیت های مختلف باید آموزش های لازم توسط مدیران آزمایشگاه ها به پرسنل بخش فلبوتومی ارائه داده شده و بر رعایت آن نیز نظارت دقیق داشته باشند.

پایداری یک اندازه گیری در یک نمونه تابعی از تغییر ویژگی در طول زمان در شرایط ذخیره سازی خاص است که می تواند به عنوان یک معادله پایداری بیان شود و معمولاً تا حد پایداری ساده می شود.

عوامل موثر بر ثبات نمونه:

به غیر از زمان – که همه خواص را اصلاح می کند – متغیرهای دیگری نیز وجود دارند که بر پایداری خواص آنالیت تأثیر می گذارند، به شرح زیر:

⚫ متابولیسم سلولی تماس با سلول ها باعث تبادل مواد می شود که لزوماً شامل تخریب سلولی نمی شود. تماس با سلول ها در درجه اول بر الکترولیت ها و بسترهای متابولیسم واسطه و به میزان کمتری بر مولکول های پیچیده تأثیر می گذارد. وجود مواد سلولی پس از سانتریفیوژ و جداسازی از سلول‌ها در پلاسما بیشتر از سرم است و بستگی به روش جداسازی و سانتریفیوژ بکار گرفته شده دارد.

⚫ تماس با هوا، انتشار و تبخیر. هنگامی که یک لوله در طول آزمایش باز می شود، حلال تا حدی تبخیر می شود. در نتیجه، غلظت بیشتر آنالیت ها افزایش می یابد و انتشار گازهای محلول افزایش می یابد. این باعث افزایش سطح دی اکسید کربن و افزایش pH می شود. حتی زمانی که لوله درپوش است، انتشار گاز در سراسر دیواره های ظرف رخ می دهد، همانطور که با اکسیژن در لوله های پلاستیکی رخ می دهد.

⚫ قرار گرفتن در معرض نور. لوله ها به طور کلی شفاف هستند. بنابراین، نمونه ها در طول کل آزمایش در معرض نور قرار می گیرند. از دست دادن پایداری برخی از آنالیت ها بستگی به شدت و نوع نوری دارد که در معرض آنها قرار می گیرند.

⚫ موقعیت نگهداری لوله و چرخش بر سرعت واکنش های شیمیایی تأثیر می گذارد. این یک جنبه مهم در حمل و نقل از راه دور نمونه ها است. لوله‌های سرم در موقعیت عمودی قرار می‌گیرند تا نمونه به طور کامل لخته شود، چرخش اجزای تشکیل‌دهنده را کاهش دهد و از چسبیدن فیبرین در هنگام درپوش لوله جلوگیری کند.

⚫ جذب هنگامی که از لوله های پلاستیکی یا لوله های حاوی ژل جداکننده استفاده می شود، ممکن است انتقال مواد از نمونه به اجزای لوله یا بالعکس رخ دهد. این پدیده در عناصر کمیاب، داروها و هورمون ها بیشتر دیده می شود.

⚫ درجه حرارت. دما یک کاتالیزور مهم در واکنش های شیمیایی است که باعث از بین رفتن پایداری می شود

برخی نمونه ها ی خون یا سرم که برای اندازه گیری آنالیت های خاصی گرفته می شوند به پروسیجرهای حمل و نگهداری ویژه ای پس از خونگیری نیاز دارند مانند آنالیت های آزمایشگاهی حساس به نور [light sensitive]. آنالیت های آزمایشگاهی حساس به نور [light exposure] که نیاز به حمل ‌و نگهداری اختصاصی طی انتقال به آزمایشگاه دارند در جدول زیر خلاصه شده اند.

این گروه از نمونه ها باید بلافاصله پس از خونگیری در فویل های آلومینیومی پیچانده شده یا از لوله های تیره استفاده شود و پس از جداسازی تا زمان آنالیز آزمایشگاهی آن ها دور از نور و در دمای مناسب نگهداری شوند. نمونه های حساس به نور شامل چند گروه از تست ها می شوند که عبارتنداز: داروها، آنتی بیوتیک ها، ویتامین ها و تعدادی از آنالیت های بیوشیمی خون.

توصیه می شود مدیران آزمایشگاه های کلینیکال در صورت ورود تست ها و آنالیت های جدید به حوزه تشخیص آزمایشگاهی درمورد نحوه صحیح جداسازی، حمل و نقل و نگهداری نمونه های آنها الزامات و آموزش های لازم را به پرسنل و فلبوتومیست های بخش فلبوتومی خود ارائه کنند

ترجمه و نگارش:

• دکترعلیرضالطفی کیان
• دکترای علوم آزمایشگاهی بالینی
• از دانشگاه علوم پزشکی ایران