رویکرد تشخیص آزمایشگاهی آمیلوئیدوز (Amyloidosis)

آمیلوئیدوز (Amyloidosis) یک اختلال نادر است که زمانی اتفاق می‌افتد که پروتئین‌های بدن تغییر می‌کنند یا جهش می‌یابند و به توده‌های پیچ خورده پروتئین‌های بدشکل تبدیل می‌شوند که روی اندام‌ها و بافت‌ها جمع می‌شوند. برخی از انواع آمیلوئیدوز بر اندام های خاصی مانند قلب، کلیه ها، کبد، طحال، سیستم عصبی و دستگاه گوارش تأثیر می گذارد. انواع دیگر در سراسر بدن شما پخش می شود. درمان ها شامل پیوند اعضا، شیمی درمانی یا درمان های هدفمند است.

آمیلوئیدوز (Amyloidosis) چیست؟

آمیلوئیدوز یک اختلال نادر است که زمانی اتفاق می‌افتد که پروتئین‌های بدن تغییر می‌کنند یا جهش می‌یابند و به توده‌های پیچ خورده پروتئین‌های بدشکل تبدیل می‌شوند که روی اندام‌ها و بافت‌ها جمع می‌شوند. آمیلوئیدوز می تواند گسترده (سیستمیک) یا در یک ناحیه موضعی باشد. سیستمیک شایع ترین شکل آمیلوئیدوز است که اندام ها و چندین بافت را درگیر می کند. در برخی موارد، آمیلوئیدوز سیستمیک ممکن است باعث آسیب ارگان های تهدید کننده زندگی شود.

آمیلوئیدوز موضعی فقط یک عضو یا بخشی از بدن شما را تحت تاثیر قرار می دهد. انواع مختلفی از آمیلوئیدوز وجود دارد. برخی از انواع آن اندام های خاصی مانند قلب، کلیه ها، کبد و اعصاب را تحت تاثیر قرار می دهند. انواع دیگر در سراسر بدن شما پخش می شود. آمیلوئیدوز قابل درمان نیست، اما می توان پیشرفت و علائم آن را کاهش داد.

آمیلوئیدوز (Amyloidosis) چگونه بر بدن تأثیر می گذارد؟

متخصصان آمیلوئیدوز را یک “اختلال تاخوردگی اشتباه پروتئین” می نامند. پروتئین ها مولکول های بلندی هستند که در زنجیره های بلند کشیده می شوند. آنها دارای عملکردهای زیادی هستند که هر کاری از تامین انرژی، متعادل کردن مایعات و کمک به ایمنی گرفته تا ایجاد ساختار، حمل مواد و تنظیم فرآیندهای بدن را انجام می دهند. به طور معمول، پروتئین ها پس از اتمام وظایف محوله از جریان خون خارج می شوند. در اختلال تاخوردگی اشتباه پروتئین، پروتئین‌ها شکل‌های غیرطبیعی به خود می‌گیرند که در بسیاری از اندام‌ها رسوب می‌کنند، نمی‌توان آنها را خارج کرد و بدن نمی‌تواند از آن استفاده کند.

این پروتئین های غیرطبیعی در جریان خون حرکت می کنند و به اندام های سالم راه پیدا می کنند. آنها تمایل دارند به هم جمع شوند و رسوبات آمیلوئیدی (یا فیبریل ها) ایجاد کنند که ممکن است در اندام های مختلف بدن ایجاد شوند.

آمیلوئیدوز سیستمیک ممکن است تقریباً بر هر اندام، قلب، کلیه ها، کبد، دستگاه گوارش، مفاصل، پوست و عروق خونی تأثیر بگذارد. گاهی اوقات، رسوبات آمیلوئید آنقدر زیاد می شوند که می توانند باعث نارسایی اندام شوند.

به زباله های شناور در رودخانه ای فکر کنید که روی یک سنگ یا اندام درخت گیر می کند. با گذشت زمان، زباله های بیشتری در گیر افتاده و رودخانه را مجبور به جریان در اطراف گیره بزرگ می کند. رسوبات آمیلوئیدی درست مانند زباله‌هایی که روی یک گیر افتاده است، در اندام‌ها تجمع می‌کنند و در نهایت بر ساختار اندام و عملکرد بافت تأثیر می‌گذارند. گاهی اوقات، رسوبات آمیلوئید ناشی از آمیلوئیدوز سیستمیک می تواند به معنای واقعی کلمه اندام های سالم را تحت سلطه خود درآورد و رسوبات آمیلوئیدی را جایگزین اندام ها کند. آمیلوئیدوز موضعی معمولاً بر روی پوست، مثانه و مجاری هوایی تأثیر می گذارد.

علت آمیلوئیدوز (Amyloidosis) چیست؟

آمیلوئیدوز زمانی اتفاق می‌افتد که پروتئین‌ها در بدن شما تغییر می‌کنند و به توده‌هایی از پروتئین‌های بد شکل تبدیل می‌شوند که روی اندام‌ها و بافت‌های خاصی فرود می‌آیند. محققان بیش از 30 پروتئین آمیلوئید مختلف را شناسایی کرده اند.

گاهی اوقات، آمیلوئیدوز به این دلیل اتفاق می افتد که شما یک بیماری زمینه ای دارید که ممکن است به نوع آمیلوئیدوز مرتبط باشد. به عنوان مثال، بین 12 تا 15 درصد از افرادی که به آمیلوئیدوز مبتلا می شوند، به اختلال خونی به نام مولتیپل میلوما نیز مبتلا هستند. مولتیپل میلوما زمانی اتفاق می‌افتد که پلاسماسل‌های غیرطبیعی در مغز استخوان شما رشد می‌کنند و به‌طور غیرقابل کنترلی تکثیر می‌شوند.

در اینجا اطلاعاتی در مورد عواملی وجود دارد که ممکن است باعث ایجاد دو نوع اصلی دیگر آمیلوئیدوز شوند:

• پروتئین سرم آمیلوئید A: در صورت ابتلا به بیماری التهابی ممکن است این نوع آمیلوئیدوز ایجاد شود.
• پروتئین آمیلوئید ترانس تیرتین یا پروتئین TRR (ATTR): ممکن است این نوع آمیلوئیدوز را با به ارث بردن DNA جهش یافته ایجاد شود، که پروتئین های TTR را ناپایدارتر می کند و احتمال ایجاد فیبرهای آمیلوئید را افزایش می دهد. همچنین ممکن است با افزایش سن، ATTR ایجاد شود. با افزایش سن، پروتئین TTR طبیعی ناپایدار می شود، شکل های غیر طبیعی به خود می گیرد و فیبریل ها را تشکیل می دهد. این آمیلوئیدوز ATTR نوع وحشی است.

علائم آمیلوئیدوز (Amyloidosis) چیست؟

علائم آمیلوئیدوز بر اساس پروتئین های خاص و محل تجمع فیبرهای آنها متفاوت است. به عنوان مثال، علائم آمیلوئیدوز قلبی شامل غش، تنگی نفس یا ضعف است که ممکن است نشانه‌ای از ریتم غیرطبیعی قلب یا نارسایی قلبی باشد. علائم آمیلوئیدوز کلیه (کلیه) ممکن است شامل پاها و پاهای متورم باشد. علائم عمومی ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• خستگی: این خستگی یا خستگی شدید است. خستگی یکی از علائم رایج کم خونی است که زمانی اتفاق می افتد که سطح گلبول های قرمز سالم پایینی دارید.
• کاهش وزن بی دلیل
• قدرت ادراک و دریافت ضعیف: این ممکن است نشانه ای از سندرم تونل کارپال باشد.
• درد مفاصل: مصرف زیاد پروتئین سرم آمیلوئید ممکن است باعث درد مفاصل شود.
• بثورات: آمیلوئیدوز سیستمیک یا موضعی ممکن است باعث ایجاد بثورات یا کبودی در اطراف چشم شود.

انواع رایج آمیلوئیدوز (Amyloidosis):

آمیلوئیدوز سیستمیک (زمانی که رسوب پروتئین غیرطبیعی در سراسر بدن دارید) شایع ترین شکل آمیلوئیدوز است. متخصصان آمیلوئیدوز را بر اساس نوع خاصی از پروتئین آمیلوئیدوز تحت تاثیر قرار می دهند. انواع شایع آمیلوئیدوز عبارتند از:

• زنجیره سبک آمیلوئید (A-light chain یا AL): AL یک اختلال پلاسماسل ها است. پلاسماسل ها بخشی از سیستم ایمنی طبیعی شما هستند. آنها آنتی بادی هایی می سازند که با عفونت مبارزه می کنند، از جمله پروتئین های ایمونوگلوبولین ساخته شده از زنجیره های پروتئینی سنگین و سبک. در آمیلوئیدوز AL، پلاسماسل ها زنجیره‌های سبک زیادی می‌سازند که غیرطبیعی هستند. زنجیره های سبک به اشتباه تا می شوند و به هم می چسبند و فیبرهای آمیلوئیدی را می سازند که به تجمع در اندام ها ختم می شود. آمیلوئیدوز AL به طور معمول قلب (گاهی اوقات آمیلوئیدوز قلبی نامیده می شود) و کلیه ها را تحت تاثیر قرار می دهد. همچنین ممکن است معده، روده بزرگ، کبد، اعصاب و پوست را تحت تاثیر قرار دهد.
• پروتئین سرم آمیلوئید A (AA یا SAA): این شکل از آمیلوئیدوز زمانی اتفاق می افتد که پروتئین سرم A بیش از حد در بدن وجود داشته باشد. اگر برای مدت طولانی التهاب غیرطبیعی در بدن داشته باشید، پروتئین سرم A ایجاد می شود. شرایطی که ممکن است باعث AA شوند عبارتند از آرتریت روماتوئید، بیماری التهابی روده و عفونت های مزمن. AA ممکن است بر کلیه ها، کبد، معده و روده ها و به ندرت بر قلب شما تأثیر بگذارد.
• پروتئین آمیلوئید ترانس تیرتین یا پروتئین TRR (ATTR) یا آمیلوئیدوز ارثی (familial amyloidosis): کبد شما پروتئین ترانس تیرتین (تلفظ “ترانس-ران-دوباره”) را می سازد که TRR نیز نامیده می شود. این پروتئین هورمون تیروئید و ویتامین A را در خون حمل می کند. ATTR زمانی اتفاق می‌افتد که پروتئین ترانس تیرتین از هم جدا می‌شود و فیبریل‌هایی ایجاد می‌کند که در قلب و/یا اعصاب شما فرود می‌آیند. ATTR یک اختلال ارثی است.
• آمیلوئیدوز نوع وحشی. این رقم را آمیلوئیدوز سیستمیک سالخورده نیز می نامند. زمانی اتفاق می افتد که پروتئین TTR ساخته شده توسط کبد طبیعی باشد اما به دلایل ناشناخته آمیلوئید تولید می کند. آمیلوئیدوز نوع وحشی معمولاً مردان بالای 70 سال را تحت تأثیر قرار می دهد و اغلب قلب را هدف قرار می دهد. همچنین می تواند باعث سندرم تونل کارپال شود.
• آمیلوئیدوز موضعی. این نوع آمیلوئیدوز اغلب پیش آگهی بهتری نسبت به انواعی دارد که بر سیستم های چندگانه اندام تأثیر می گذارد. محل‌های معمول آمیلوئیدوز موضعی شامل مثانه، پوست، گلو یا ریه‌ها است. تشخیص صحیح مهم است تا بتوان از درمان هایی که کل بدن را تحت تاثیر قرار می دهند اجتناب کرد.

عوامل خطر آمیلوئیدوز (Amyloidosis):

عواملی که خطر آمیلوئیدوز را افزایش می دهند عبارتند از:

• سن. اکثر افراد مبتلا به آمیلوئیدوز بین 60 تا 70 سال سن دارند.
• جنسیت. آمیلوئیدوز بیشتر در مردان رخ می دهد.
• بیماری های دیگر. داشتن یک بیماری عفونی یا التهابی مزمن، خطر آمیلوئیدوز AA را افزایش می دهد.
• سابقه خانوادگی. برخی از انواع آمیلوئیدوز ارثی هستند.
• دیالیز کلیه. دیالیز همیشه نمی تواند پروتئین های بزرگ را از خون حذف کند. اگر تحت دیالیز هستید، پروتئین‌های غیرطبیعی می‌توانند در خون انباشته شوند و در نهایت در بافت رسوب کنند. این وضعیت با تکنیک های مدرن دیالیز کمتر رایج است.
• نژاد. به نظر می رسد افراد آفریقایی تبار در معرض خطر بیشتری برای حمل جهش ژنتیکی مرتبط با نوعی آمیلوئیدوز هستند که می تواند به قلب آسیب برساند.

تشخیص آمیلوئیدوز (Amyloidosis):

آمیلوئیدوز اغلب نادیده گرفته می شود، زیرا علائم و نشانه ها می توانند علائم بیماری های شایع تر را تقلید کنند.

تشخیص زودهنگام می تواند به جلوگیری از آسیب بیشتر اندام کمک کند. تشخیص دقیق مهم است زیرا بسته به شرایط خاص شما درمان بسیار متفاوت است.

تست های آزمایشگاه:

خون و ادرار ممکن است برای پروتئین غیرطبیعی که می تواند نشان دهنده آمیلوئیدوز باشد، تجزیه و تحلیل شود. افرادی که علائم خاصی دارند ممکن است به آزمایش های عملکرد تیروئید و کلیه نیاز داشته باشند.

بیوپسی

نمونه بافت را می توان برای علائم آمیلوئیدوز بررسی کرد. بیوپسی ممکن است از چربی زیر پوست روی شکم یا از مغز استخوان گرفته شود. برخی از افراد ممکن است نیاز به بیوپسی از یک عضو آسیب دیده مانند کبد یا کلیه داشته باشند. بافت را می توان برای مشاهده نوع آمیلوئید مورد آزمایش قرار داد.

تست های تصویربرداری
تصاویری از اندام های تحت تاثیر آمیلوئیدوز ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• اکوکاردیوگرافی (Echocardiogram). این فناوری از امواج صوتی برای ایجاد تصاویر متحرک استفاده می کند که می تواند نشان دهد که قلب چقدر خوب کار می کند. همچنین می تواند آسیب قلبی را نشان دهد که می تواند مختص انواع خاصی از آمیلوئیدوز باشد.
• تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI). MRI از امواج رادیویی و میدان مغناطیسی قوی برای ایجاد تصاویر دقیق از اندام ها و بافت ها استفاده می کند. از اینها می توان برای بررسی ساختار و عملکرد قلب استفاده کرد.
• تصویربرداری هسته ای (Nuclear imaging). در این آزمایش، مقادیر بسیار کمی از مواد رادیواکتیو (ردیاب) به داخل ورید تزریق می شود. این می تواند آسیب اولیه قلبی ناشی از انواع خاصی از آمیلوئیدوز را نشان دهد. همچنین می تواند به تمایز بین انواع مختلف آمیلوئیدوز کمک کند، که می تواند تصمیمات درمانی را هدایت کند.

درمان آمیلوئیدوز (Amyloidosis):

هیچ درمانی برای آمیلوئیدوز وجود ندارد. اما درمان می تواند به مدیریت علائم و نشانه ها کمک کند و تولید بیشتر پروتئین آمیلوئید را محدود کند. اگر آمیلوئیدوز توسط بیماری دیگری مانند آرتریت روماتوئید یا سل ایجاد شده باشد، درمان بیماری زمینه ای می تواند مفید باشد.

داروها
شیمی درمانی برخی از داروهای سرطان در آمیلوئیدوز AL برای متوقف کردن رشد سلول‌های غیرطبیعی که پروتئین سازنده آمیلوئید را تولید می‌کنند، استفاده می‌شوند.
داروهای قلب اگر قلب شما تحت تاثیر قرار گرفته است، ممکن است نیاز به مصرف داروهای رقیق کننده خون داشته باشید تا خطر لخته شدن خون را کاهش دهید. همچنین ممکن است به داروهایی برای کنترل ضربان قلب نیاز داشته باشید. داروهایی که ادرار را افزایش می دهند می توانند فشار بر قلب و کلیه های شما را کاهش دهند.

درمان های هدفمند برای انواع خاصی از آمیلوئیدوز، داروهایی مانند پاتیسیران (Onpattro) و اینوترسن (Tegsedi) می توانند با دستورات ارسال شده توسط ژن های معیوب که آمیلوئید ایجاد می کنند، تداخل داشته باشند. داروهای دیگر، مانند تافامیدیس (وینداماکس، وینداقل) و دیفلونیزال، می‌توانند تکه‌هایی از پروتئین را در جریان خون تثبیت کرده و از تبدیل شدن آن‌ها به رسوبات آمیلوئید جلوگیری کنند.

جراحی و روش های دیگر

• پیوند سلول های بنیادی خون اتولوگ. این روش شامل جمع آوری سلول های بنیادی خود از خون شما از طریق ورید و ذخیره آنها برای مدت کوتاهی در حین انجام شیمی درمانی با دوز بالا است. سپس سلول های بنیادی از طریق ورید به بدن شما بازگردانده می شوند. این درمان برای افرادی که بیماری آنها پیشرفته نیست و قلب آنها به شدت تحت تأثیر قرار نگرفته است مناسب است.
• دیالیز. اگر کلیه های شما توسط آمیلوئیدوز آسیب دیده اند، ممکن است نیاز به شروع دیالیز داشته باشید. این روش از دستگاهی برای فیلتر کردن ضایعات، نمک ها و مایعات خون شما در یک برنامه منظم استفاده می کند.
• پیوند عضو. اگر رسوبات آمیلوئید به شدت به قلب یا کلیه های شما آسیب رسانده باشد، ممکن است برای جایگزینی آن اندام ها نیاز به جراحی داشته باشید. برخی از انواع آمیلوئید در کبد تشکیل می شوند، بنابراین پیوند کبد می تواند این تولید را متوقف کند.

در سایت Mayo Clinic در مورد آمیلوئیدوز بیشتر بخوانید:

آمیلوئیدوز یک بیماری نادر است که زمانی رخ می دهد که پروتئینی به نام آمیلوئید در اندام ها ایجاد شود. این تجمع آمیلوئید می تواند باعث شود اندام ها به درستی کار نکنند. اندام هایی که ممکن است تحت تأثیر قرار گیرند عبارتند از: قلب، کلیه ها، کبد، طحال، سیستم عصبی و دستگاه گوارش. برخی از انواع آمیلوئیدوز همراه با بیماری های دیگر رخ می دهد. این نوع ممکن است با درمان سایر بیماری ها بهبود یابد. برخی از انواع آمیلوئیدوز ممکن است منجر به نارسایی اندام تهدید کننده زندگی شود.

درمان ها ممکن است شامل شیمی درمانی با داروهای قوی مورد استفاده برای درمان سرطان باشد. انواع دیگر داروها می توانند تولید آمیلوئید را کاهش داده و علائم را کنترل کنند. برخی از افراد ممکن است از پیوند اعضا یا سلول های بنیادی بهره مند شوند.