هیپرگلیسمی و تاثیر آن در کاهش سدیم

هیپرگلیسمی و تاثیر آن در کاهش سدیم:

نتایج نهایی آنالیت های بیوشیمی یک بیمار پس از تکرار برای تأیید در کارتابل شما به عنوان مسئول فنی و یا سوپروایزر آزمایشگاه قرارگرفته است که به صورت گزارش پیوست می باشد. بیمار یک کیس شناخته شده و کنترل نشده ی دیابت نوع 2 می باشد. با توجه‌ به نتایج به دست آمده برای ارائه یک گزارش کامل و جامع به پزشک معالج برای مدیریت صحیح بیمار چه کامنت، یادداشت و یا محاسبه ای برای افزودن به این ریپورت ضروری به نظر می رسد؟

گلوکز مولکول کوچکی است که از لحاظ اسموتیک فعال می باشد و به همین دلیل هیپرگلیسمی علاوه بر ایجاد یک محیط هیپراسمولار [Hyperglycemic Hyperosmolar status] یا HHS سبب افزایش آب در مایعات بدن می گردد. اثراسموتیکِ گلوکز بالا باعث ورود آب به فضای اینترا واسکولار و خون شده [hypervolemia] و سبب کاهش همه آنالیت های سرمی از جمله سدیم می شود. یک کاهش سدیم خونِ وابسته به هیپرگلیسمی در واقع نه یک هیپوناترمی واقعی است و نه یک خطای آزمایشگاهی؛ بلکه یک تغییر کاذب ایجادشده توسط هیپرگلیسمی می باشد.

هیپرگلیسمی و تاثیر آن در کاهش سدیم

در گزارش بیمار فوق ما با یک هیپرگلیسمی کنترل نشده و هیپوناترمی رو به رو هستیم و به علت هیپرگلیسمی و وضعیت هیپراسمولاریتی بیمار، باید سدیم سرمی اصلاح شود. بنابراین به آزمایشگاه کلینیکال توصیه می شود که با تصحیح سدیم سرم در افتراق بین هیپوناترمی واقعی از هیپوناترمی مربوط به هیپرگلیسمی به کلینیک و مدیریت بهینه بیمار کمک کند. به بیانی دیگر محاسبه سدیم تصحیح شده دربیماران هیپرگلیسمیک در اجتناب از تشخیص غیرضروری [over diagnosis] و متعاقب آن درمان غیرضروری [ over treatment] به کلینیسین ها کمک شایانی می کند.

از اختلالات کمترشایعی که دربخش بستری بیمارستان ها وجود دارد و نیاز به تصحیح سدیم سرمی در آن بسیار مهم و تعیین کننده در درمان می باشد؛ کتواسیدوز دیابتیک [DKA] است که اغلب دربیماران دیابتی تیپ دو [NIDDM] مشاهده می شود. ازلحاظ بیوشیمیایی DKA عبارتست از افزایش غلظت سرمی کتون [5mEq/L]، گلوکز خونی بیش از ۲۵۰ میلی گرم بر دسی لیتر و یک pH خون کمتر از ۷/۳۰.

هیپرگلیسمی و کاهش سدیم از طریق تعامل پیچیده ای از مکانیسم های هورمونی و فیزیولوژیکی در بدن مرتبط هستند. هنگامی که سطح گلوکز خون بالا است، مانند موارد دیابت کنترل نشده، بدن تلاش می کند تا گلوکز اضافی را با دفع آن از طریق ادرار از جریان خون خارج کند. این فرآیند که به عنوان گلیکوزوری شناخته می شود، می تواند باعث افزایش خروجی ادرار شود که می تواند منجر به کم آبی بدن و کاهش حجم کلی مایعات بدن شود.

این کاهش حجم مایعات بدن به نوبه خود می تواند منجر به کاهش سدیم شود. سدیم یک الکترولیت مهم است که به تنظیم تعادل مایعات در بدن کمک می کند. هنگامی که بدن مایعات زیادی از دست می دهد، غلظت سدیم در خون می تواند رقیق شود و منجر به هیپوناترمی یا سطوح پایین سدیم شود.

علاوه بر اثرات گلیکوزوری بر تعادل مایعات، هیپرگلیسمی همچنین می‌تواند ترشح هورمون‌های خاصی مانند کورتیزول و آلدوسترون را تحریک کند، که می‌تواند با افزایش دفع سدیم از طریق ادرار به کاهش سدیم کمک کند. به طور کلی، هیپرگلیسمی و کاهش سدیم از طریق یک سری فرآیندهای فیزیولوژیکی پیچیده مرتبط هستند و افراد مبتلا به دیابت کنترل نشده در معرض افزایش خطر ابتلا به هر دو بیماری هستند.

دو فرمول برای محاسبه ی سدیم تصحیح شده در هیپرگلیسمی بالاتر از ۱۰۰ میلی گرم بر دسی لیتر وجود دارد؛ فرمول Katz,1973 و فرمول Millier,1999. فرمول استفاده شده برای این بیمار فرمول اوریجینال Katz,1973 می باشد که در آن سدیم محاسبه شده کمی پایین تر از فرمول Millier,1999 به دست می آید.

به آزمایشگاه ها پیشنهاد می شود در ستون جوابدهی در بخش بیوشیمی یک پارامتر تحت عنوان “ +Corrected Na “ تعریف و در قسمت محاسبات نیز فرمول زیر را اعمال کنند. واضح است که این پارامتر ِ محاسباتی فقط در بیمارانی که درخواست سدیم و گلوکز هر دو را داشته اند قابل استفاده می باشد:

برای بیمار فوق نتیج حاصل شده با استفاده از دو فرمول متفاوت به صورت زیر است:

سدیم اصلاح شده بیمار فوق با گلوکز

در نهایت گزارش کامل و جامع به صورت گزارش پیوست شده ارائه می شود. برای اطلاع پزشک معالج در زیرنویس صفحه نتایج بیوشیمی یادداشت زیر نیز گذاشته می شود:

✅Note: Corrected serum sodium is related to hyperglycemia (Serum glucose >100 mg/dL).

در سایت frontiers در مورد این پدیده بیشتر بخوانید:

در هیپرگلیسمی، هیپرتونیکی ناشی از افزایش املاح (گلوکز) و از دست دادن آب بیش از حد سدیم به اضافه پتاسیم از طریق دیورز اسمزی است. بیماران مبتلا به مرحله 5 بیماری مزمن کلیه (CKD) و هیپرگلیسمی دارای حداقل دیورز اسمزی یا بدون دیورز هستند. بیماران با عملکرد کلیوی حفظ شده و کتواسیدوز دیابتی (DKA) یا حالت هیپراسمولار هیپرگلیسمی (HHS) اغلب دیورز اسمزی بزرگ دارند.

ترجمه و نگارش:
دکتر علیرضا لطفی کیان
دکترای علوم آزمایشگاهی بالینی
از دانشگاه علوم پزشکی ایران