اندکس HOMA | ارزیابی مدل هومئوستاتیک | HOMA-IR

HOMA-IR چیست؟

HOMA (ارزیابی مدل هموستاتیک مقاومت به انسولین) به شما و پزشکتان می گوید که پانکراس شما چه مقدار انسولین برای کنترل سطح قند خون شما نیاز دارد. HOMA-IR در دهه 80 ساخته شد و یک معیار غیر مستقیم است: از سطح گلوکز ناشتا و انسولین ناشتا محاسبه می شود.

این متد ([HOMA] Homeostatic Model Assessment) مورد استفاده برای سنجش مقاومت انسولین و عملکرد سلول های بتای پانکراس می باشد که اولین بارتحت نام HOMA درسال ۱۹۸۵ توسط Matthews و همکاران تعریف و ارائه شد. درمتد HOMA با استفاده از پارامترهای فیزیولوژیک ِفرد ‌و معادل های ریاضی به ارزیابی هومئوستاز گلوکز و چرخه ی فیدبک آن می پردازند. این یک راه فوق‌العاده برای آشکار کردن پویایی بین قند خون پایه (در حالت ناشتا) و هورمون پاسخ‌دهنده انسولین است.

برای محاسبه HOMA-IR اینجا کلیک کنید.

در این روش جهت برآورد و تخمین مقاومت یا حساسیت به انسولین و عملکرد سلولهای بتای پانکراس از مقادیر انسولین و گلوکز ناشتای فرد استفاده می شود. کارکرد تشخیصی HOMA از هریک از آنالیت های گلوکز و انسولین به تنهایی بسیار بالاتر می باشد.

با محاسبه ی HOMA.IR پزشک می تواند به کمک یک مدل ریاضی از وضعیت ارگان‌های اصلی و موثر در برهم کنش [interaction] گلوکز/ انسولین اطلاعات سودمندی را به دست آورد. به نوعی با  محاسبه ی HOMA حساسیت به انسولین به پارامتری کمّی تبدیل می شود.

تفاوت مقاومت و حساسیت به انسولین

همان طورکه می دانیم انسولین به مانند یک کلیدْ درب ِسلول را برای ورود گلوکز بازمی کند. طبق تعریف مقاومت به انسولین [Insulin Resistance] یعنی مقادیر زیادی از انسولین نیاز است برای اینکه گلوکز وارد بافت ها و سلول ها گردد و حساسیت به انسولین [Insulin sensitivity] هنگامی است که برعکس مقادیر کمی انسولین لازم است تا مقادیر زیادی گلوکز وارد بافت‌ها وسلول های بدن شود.

نقش انسولین در بدن

مقاومت به انسولین بدن انسان را در درجه اول با اختلال گلوکز ناشتا (Impaired Fasting Glucose) و اختلال در تحمل گلوکز (Impaired Glucose Tolerance) سپس تجمع و افزایش بافت چربی و احساس خستگی و گرسنگی مداوم می کند. پروسه ی فیزیوپاتولوژیک ِ مقاومت به انسولین بدین صورت است که در اثر مقاومت سلول به ورود انسولین در بیمار هم هیپر انسولینمی و هم هیپرگلیسمی رخ می دهد که می تواند در حالت ناشتایی یا غیر ناشتایی بوده و بیمار مستعد ابتلا به دیابت ملیتوس تیپ II می گردد.

این بیماران ممکن است از رژیم های کم کربوهیدرات (low carb) هم استفاده کنند ولی گلوکز ناشتا و غیرناشتای آنها مختل است. معمولا این کیس ها دارای مقادیر FPG حداکثر نرمال (upper limit) یا درحدود مرزی و پره دیابتیک می باشند. نکته ی مهمی که باید در نظر داشت این است که HOMA IR در افراد تحت درمان با انسولین کنتراندیکاسیون دارد.

فرمول محاسبه ی اندکس HOMA.IR به صورت زیر می باشد. واحدهای مورداستفاده درفرمول HOMA.IR درمورد گلوکز mg/dL است و در مورد انسولین micro.U/L می باشد. فرمول HOMA-Beta هم مانند HOMA-IR برای ارزیابی مقاومت / حساسیت انسولین و برآورد عملکرد سلول های بتای پانکراتیک به کارمی رود:

فرمول محاسبات HOMA

محاسبه HOMA

توصیه می شود در افرادی که سابقه دیابت ندارند در صورتی که FPG آنها پس از اندازه گیری در آزمایشگاه کلینیکال در محدوده ی حداکثر نرمال رنج و یا پره دیابتیک (99-126 mg/dL ) قرارگرفت برای ردّ تشخیص ِ مقاومت به انسولین، کامنت زیر برای پزشک معالج گذاشته شود:

✅HOMA-IR is recommended for R/O of Insulin Resistance.

در سایت BMC Endocrine Disorders در مورد اندکس HOMA بیشتر بخوانید:

مقاومت به انسولین با تغییرات متابولیکی و همودینامیک و خطر متابولیک قلبی بالاتر مرتبط است. تنوع زیادی در ارزیابی مدل هموستاز آستانه سطوح مقاومت به انسولین (HOMA-IR) برای تعریف مقاومت به انسولین وجود دارد.

ترجمه و نگارش:
دکتر علیرضا لطفی کیان
دکترای علوم آزمایشگاهی بالینی
از دانشگاه علوم پزشکی ایران