آزمایش هاپتوگلوبین | پروتئین متصل شونده به هموگلوبین | HPT | Hp

هاپتوگلوبین یک پروتئین متصل شونده به هموگلوبین است که در کبد سنتز شده و در خون آزاد می شود. عملکرد اصلی هاپتوگلوبین اتصال به هموگلوبین آزاد شده از گلبول های قرمز لیز شده و در نتیجه جلوگیری از واکنش آهن موجود در هموگلوبین با اکسیژن مولکولی برای تولید سوپراکسید رادیکال آزاد است.

اسامی دیگر:

• HPT
• Hemoglobin-binding Protein
• Hp

چرا آزمایش هاپتوگلوبین درخواست می شود؟

برای کمک به تشخیص و ارزیابی کم خونی همولیتیک

چه زمانی آزمایش هاپتوگلوبین بایستی انجام شود؟

هنگامی که علائم کم خونی مانند ضعف، رنگ پریدگی یا یرقان، که زردی پوست و سفیدی چشم دارید، که پزشک مشکوک است ممکن است به دلیل تخریب گلبول های قرمز باشد (کم خونی همولیتیک)

نمونه مورد نیاز برای آزمایش هاپتوگلوبین:

• ظرف/لوله: لوله با درب قرمز یا زرد(ترجیحا همراه با ژل جداکننده)
• نوع نمونه: سرم
• حجم نمونه:  1 میلی لیتر

نام روش انجام آزمایش هاپتوگلوبین:

نفرومتری/ ایمونولوژیک

آمادگی قبل از انجام تست:

به آمادگی خاصی نیاز ندارد

چه چیزی در آزمایش هاپتوگلوبین مورد بررسی قرار می گیرد؟

هاپتوگلوبین پروتئینی است که توسط کبد تولید می شود و بدن از آن برای پاکسازی هموگلوبین آزاد (هموگلوبینی که در خارج از گلبول های قرمز خون یافت می شود) از گردش خون استفاده می کند. این آزمایش میزان هاپتوگلوبین خون را اندازه گیری می کند.

نیمه عمر گردشی هاپتوگلوبین، بدون هموگلوبین، تقریباً 4 روز است. هاپتوگلوبین شبیه ایمونوگلوبولین های پلاسما است که به هموگلوبین متصل می شود. کمپلکس‌های هموگلوبین-هاپتوگلوبین در عرض چند دقیقه توسط سیستم رتیکولواندوتلیال از گردش خون خارج می‌شوند، جایی که هموگلوبین به گلوبین و هم تجزیه می‌شود، که بیشتر به آهن و بیلی روبین تجزیه می‌شود.

کمپلکس های هاپتوگلوبین-هموگلوبین برای حذف از گردش خون توسط اندوسیتوز به گیرنده مونوسیت / ماکروفاژ CD163 متصل می شود. هنگامی که ظرفیت اتصال هموگلوبین هاپتوگلوبین از بین برود، هموگلوبین آزاد به عنوان دایمرهای زنجیره β- زنجیره α وارد فیلتر گلومرولی می شود که متعاقباً در لوله های کلیوی پروگزیمال بازجذب شده و به هموسیدرین تبدیل می شود.هنگامی که هموگلوبین از گلومرول های کلیوی عبور می کند و منجر به هموگلوبینوری می شود.

تشکیل کمپلکس هاپتوگلوبین-هموگلوبین از فیلتر شدن هموگلوبین توسط کلیه ها و انتقال به ادرار که می تواند برای کلیه ها سمی باشد، جلوگیری می کند.

با این حال، هنگامی که تعداد بیشتری از گلبول های قرمز آسیب دیده و/یا تجزیه می شوند (همولیز)، هموگلوبین آن ها در خون آزاد می شود و میزان هموگلوبین آزاد در گردش خون افزایش می یابد. هنگامی که تعداد زیادی از گلبول های قرمز از بین می روند، سطح هاپتوگلوبین در خون به طور موقت کاهش می یابد زیرا هاپتوگلوبین سریعتر ازمقدار تولید شده در کبد مصرف می شود.

کاهش میزان هاپتوگلوبین ممکن است نشانه ای از این باشد که شما به شرایطی مبتلا هستید که باعث از بین رفتن یا تجزیه گلبول های قرمز خون می شود. هنگامی که ظرفیت اتصال هاپتوگلوبین کاهش یابد، سطح هموگلوبین آزاد در گردش خون بالا می رود و ممکن است به دلیل استرس اکسیداتیو هموگلوبین آزاد باعث آسیب بافتی و/یا اختلال عملکرد ارگان ها شود.

افزایش تخریب RBC ممکن است به دلیل شرایط ارثی یا اکتسابی باشد. برخی از نمونه‌ها عبارتند از واکنش‌های انتقال خون، داروهای خاص، و شکستگی دیواره RBC ها، به دلیل استفاده از  دریچه‌های مصنوعی قلب. تخریب ممکن است خفیف یا شدید باشد، به طور ناگهانی (حاد) رخ دهد و یا در یک دوره زمانی طولانی (مزمن) طول بکشد، و می تواند منجر به کم خونی همولیتیک شود. افراد مبتلا به کم خونی همولیتیک ممکن است علائمی مانند خستگی، ضعف و تنگی نفس را تجربه کنند و پوست آنها ممکن است رنگ پریده یا زرد شود که به آن یرقان نیز می گویند.

کم خونی های مگالوبلاستیک به دلیل افزایش تخریب پیش سازهای RBC مگالوبلاستیک در مغز استخوان می توانند سطح هاپتوگلوبین را کاهش دهند.

هاپتوگلوبین ها در بیماران مبتلا به بیماری اولیه کبدی که با کم خونی های همولیتیک مرتبط نیست نیز کاهش می یابد. به این دلیل است که کبد بیمار قادر به تولید این گلیکوپروتئین ها نیست. هماتوم می تواند سطح هاپتوگلوبین را با جذب هموگلوبین در خون و با اتصال هموگلوبین به هاپتوگلوبین کاهش دهد.

غلظت بالای هاپتوگلوبین در بسیاری از بیماری های التهابی یافت می شود، و بنابراین هاپتوگلوبین می تواند به عنوان یک پروتئین واکنش دهنده فاز حاد استفاده شود. سطح هاپتوگلوبین با عفونت شدید، التهاب، تخریب بافت، انفارکتوس حاد میوکارد (AMI)، سوختگی و برخی سرطان ها افزایش می یابد.

عوامل مداخله گر در آزمایش هاپتوگلوبین:

• کاهش جزئی در سطح هاپتوگلوبین در دوران بارداری مشاهده می شود.
• عفونت مداوم می تواند باعث افزایش کاذب نتایج آزمایش شود.
• داروهایی که ممکن است باعث افزایش سطح هاپتوگلوبین شوند عبارتند از آندروژن ها و استروئیدها.
• داروهایی که ممکن است باعث کاهش سطوح شوند عبارتند از:کلرپرومازین،دیفن هیدرامین،ایندومتاسین،ایزونیازید،نیتروفورانتوئین، داروهای ضد بارداری خوراکی،کینیدین و استرپتومایسین.
• هاپتوگلوبین پایین برای 3 تا 6 ماه اول زندگی طبیعی است.

مطلب پیشنهادی: تداخلات دارویی در آزمایش ها

اهمیت بالینی

افزایش سطح سرم:

• بیماری های کلاژن-روماتیسمی
• عفونت (مانند پیلونفریت، عفونت مجاری ادراری [UTI]، ذات الریه)
• تخریب بافت (مانند انفارکتوس میوکارد [MI])
• نفریت
• کولیت اولسراتیو
• نئوپلازی
• انسداد صفراوی: هاپتوگلوبین که به هموگلوبین متصل می شود، توسط کبد در صفرا دفع می شود. انسداد این دفع را کاهش می دهد.
• هاپتوگلوبین یک واکنش دهنده فاز حاد است و با التهاب یا نکروز بافتی افزایش می یابد.

کاهش سطح سرم:

• کم خونی همولیتیک (مانند اریتروبلاستوز جنینی، کم خونی های همولیتیک خودایمنی، هموگلوبینوپاتی ها، هموگلوبینوری حمله ای شبانه، کم خونی همولیتیک ناشی از دارو یا اورمی): در این بیماری ها همولیز رخ می دهد و هموگلوبین آزاد می شود. هموگلوبین آزاد محکم به هاپتوگلوبین متصل است. این کمپلکس کاتابولیز می شود. هاپتوگلوبین نمی تواند به اندازه کافی سریع جایگزین شود و سطح آن در خون کاهش می یابد.
• واکنش های انتقال خون: آنتی بادی های ABO به آنتی ژن های ABO روی غشای RBC متصل می شوند و باعث همولیز می شوند. هموگلوبین از RBC آزاد می شود. هموگلوبین آزاد محکم به هاپتوگلوبین متصل است. کمپلکس کاتابولیز می شود. هاپتوگلوبین نمی تواند به اندازه کافی سریع جایگزین شود و سطح آن در خون کاهش می یابد.
• دریچه های مصنوعی قلب: ضربه مکانیکی دریچه روی RBC باعث همولیز می شود
• بیماری اولیه کبد: کبد بیمار نمی تواند مقادیر کافی هاپتوگلوبین تولید کند. کبد تنها منبع تولید هاپتوگلوبین است.
• هماتوم
• خونریزی بافتی: هموگلوبین آزاد موجود در هماتوم به هاپتوگلوبین متصل می شود.
• آهاپتوگلوبینمی مادرزادی
• کمبود G6PD
• اسپرهسیتوز ارثی
• فشار خون
• مونونوکلئوز عفونی
• آلودگی به مالاریا
• بیماری سلول داسی شکل
• تالاسمی

ملاحظات بالینی:

در ارزیابی کم خونی، سطح هاپتوگلوبین ممکن است همراه با اندازه گیری تعداد رتیکولوسیت ها و شمارش کامل خون ارزیابی شود.

کم خونی همولیتیک معمولاً منجر به کاهش سطح هاپتوگلوبین، افزایش تعداد رتیکولوسیت ها و کاهش تعداد RBC، هموگلوبین و هماتوکریت می شود.

اگر سطح هاپتوگلوبین در حضور افزایش تعداد رتیکولوسیت ها طبیعی باشد، تخریب RBC احتمالاً داخل عروقی نیست. به احتمال زیاد در طحال و کبد رخ می دهد.

اگر هم سطح هاپتوگلوبین و هم تعداد رتیکولوسیت ها نرمال باشد، به احتمال زیاد کم خونی به دلیل همولیز RBC نیست.

محدوده مرجع آزمایش هاپتوگلوبین:

• Adult: 50–220 mg/dL or 0.5–2.2 g/L (SI units)
• Newborn: 0–10 mg/dL or 0–0.1 g/L (SI units)

مقادیر بحرانی:

<40 mg/dL

مطلب پیشنهادی: مقادیر بحرانی در آزمایشگاه های تشخیص طبی

توجه: محدوده مرجع و واحد آزمایش وابسته به روش انجام و کیت می باشد و ممکن است در آزمایشگاه های مختلف متفاوت باشد. بنابراین توصیه می گردد که آزمایش ها ترجیحا در یک آزمایشگاه مورد بررسی قرار گیرد.

سوالات متداول

چگونه از نتایج آزمایش هاپتوگلوبین استفاده می شود؟

آزمایش هاپتوگلوبین در درجه اول برای کمک به تشخیص و ارزیابی کم خونی همولیتیک و تشخیص آن از کم خونی به دلایل دیگر استفاده می شود. آزمایش برای کمک به تعیین اینکه آیا گلبول های قرمز خون (RBC) در حال شکستن یا تخریب زودرس هستند استفاده می شود. ممکن است همراه با سایر آزمایش ها مانند شمارش کامل خون (CBC، از جمله شمارش RBC، هموگلوبین، هماتوکریت)، شمارش رتیکولوسیت ها، لاکتات دهیدروژناز، بیلی روبین، آزمایش مستقیم آنتی گلوبولین، و اسمیر خون استفاده شود.

اگرچه آزمایش هاپتوگلوبین یک آزمایش حساس برای کم خونی همولیتیک است، اما نمی توان از آن برای تشخیص علت این بیماری استفاده کرد. سایر آزمایش ها ممکن است برای کمک به تعیین علت مورد نیاز باشد، مانند آزمایش های اتوآنتی بادی برای تشخیص علل خودایمنی، آزمایش سلول داسی شکل، G6PD یا ارزیابی هموگلوبین.

اگر تزریق خون داشته اید، آزمایش هاپتوگلوبین همراه با آزمایش آنتی گلوبولین مستقیم برای کمک به تعیین اینکه آیا واکنش انتقال خون داشته اید یا خیر، درخواست می شود.

اگر سطح هاپتوگلوبین شما پایین است، ممکن است آزمایش در زمان دیگری برای مانیتور وضعیت شما، ارزیابی تغییرات غلظت و کمک به تعیین اینکه آیا افزایش تخریب گلبول های قرمز ادامه دارد یا خیر، تکرار شود.

چه زمانی آزمایش هاپتوگلوبین درخواست می شود؟

آزمایش هاپتوگلوبین زمانی درخواست می شود که علائم و نشانه های مرتبط با کم خونی همولیتیک را داشته باشید. برخی از نمونه ها عبارتند از:

• خستگی، ضعف
• رنگ پریدگی پوست (رنگ پریدگی)
• غش کردن
• تنگی نفس
• ضربان قلب سریع
• زردی، زرد شدن پوست و سفیدی چشم
• ادرار قرمز یا قهوه ای (به دلیل وجود خون / هموگلوبین)

آزمایش همچنین ممکن است زمانی انجام شود که سایر نتایج آزمایش ها با کم خونی همولیتیک مطابقت داشته باشد. اینها ممکن است افزایش بیلی روبین، هموگلوبین در ادرار (هموگلوبینوری)، کاهش تعداد RBC، و افزایش تعداد رتیکولوسیت ها و سطح لاکتات دهیدروژناز را نشان دهند.

نتیجه آزمایش هاپتوگلوبین چه چیزی را نشان می دهد؟

نتایج با دقت و همراه با نتایج سایر آزمایش‌ها، مانند شمارش رتیکولوسیت‌ها، تعداد گلبول‌های قرمز (RBC)، هموگلوبین (Hb)، هماتوکریت (HCT) یا شمارش کامل خون (CBC) تفسیر می‌شوند.

هنگامی که سطح هاپتوگلوبین شما به طور قابل توجهی کاهش می یابد، همراه با افزایش تعداد رتیکولوسیت ها و کاهش تعداد گلبول های قرمز، هموگلوبین و هماتوکریت، احتمال دارد درجاتی از کم خونی همولیتیک همراه با گلبول های قرمز تخریب شده در گردش خون (همولیز داخل عروقی) داشته باشید.

اگر سطح هاپتوگلوبین شما نرمال یا مرزی نرمال باشد و تعداد رتیکولوسیت ها افزایش یافته باشد، احتمالاً تخریب RBC در اندام هایی مانند طحال و کبد (همولیز خارج عروقی) رخ می دهد. از آنجا که هموگلوبین در خون آزاد نمی شود، هاپتوگلوبین مصرف نمی شود و در سطح طبیعی باقی می ماند. با این حال، در همولیز خارج عروقی شدید، سطح هاپتوگلوبین می تواند پایین باشد زیرا همولیز بیش از حد می تواند مقداری هموگلوبین را در گردش خون آزاد کند. اگر سطح هاپتوگلوبین شما طبیعی است و تعداد رتیکولوسیت ها افزایش نیافته است، احتمالاً کم خونی شما به دلیل تجزیه RBC نیست، بلکه به دلیل دیگری است.

اگر هاپتوگلوبین بدون هیچ نشانه ای از کم خونی همولیتیک کاهش یابد، این امکان وجود دارد که کبد مقادیر کافی هاپتوگلوبین را تولید نکند. این ممکن است در بیماری کبد دیده شود، اگرچه هاپتوگلوبین معمولاً برای تشخیص یا نظارت بر بیماری کبد استفاده نمی شود.

آیا چیز دیگری هست که باید بدانم؟

کمبود مادرزادی هاپتوگلوبین (به نام “آهاپتوگلوبینمی” که با همولیز یا بیماری کبدی ارتباطی ندارد) در جمعیت عمومی نیز دیده می شود که حدود 0/1 درصد از قفقازی ها و 4 درصد از آمریکایی های آفریقایی تبار (تا 30 درصد در آفریقایی هایی با منشاء خاص غرب آفریقا) را تحت تأثیر قرار می دهد. پزشک شما ممکن است آزمایش‌های اضافی (مانند آزمایش هموپکسین) را برای کمک به تعیین اینکه آیا هاپتوگلوبین پایین مادرزادی است یا مربوط به همولیز RBC است، درخواست کند.

سطح پایین هاپتوگلوبین برای نوزادان و نوزادان کمتر از 6 ماه طبیعی است.

چه شرایط یا عوامل دیگری غیر از همولیز می تواند بر سطح هاپتوگلوبین تأثیر بگذارد؟

هاپتوگلوبین یک پروتئین “فاز حاد” در نظر گرفته می شود. این بدان معنی است که در بسیاری از بیماری های التهابی مانند کولیت اولسراتیو، بیماری روماتیسمی حاد، حمله قلبی و عفونت شدید افزایش می یابد. اگر یکی از این شرایط را دارید، می تواند تفسیر نتایج هاپتوگلوبین را پیچیده کند. آزمایش هاپتوگلوبین معمولاً برای کمک به تشخیص یا مانیتور این شرایط استفاده نمی شود.

سطح هاپتوگلوبین ممکن است تحت تأثیر از دست دادن خون گسترده و شرایط مرتبط با اختلال عملکرد کلیه و همچنین بیماری کبد باشد.

داروهایی که می توانند سطح هاپتوگلوبین را افزایش دهند شامل آندروژن ها و کورتیکواستروئیدها هستند. داروهایی که می توانند غلظت هاپتوگلوبین را کاهش دهند عبارتند از ایزونیازید، کینیدین، استرپتومایسین و قرص های ضد بارداری.

اگر سطح هاپتوگلوبین پایین باشد، چه زمانی به حالت عادی باز می گردد؟

بستگی به علت سطح پایین دارد. اگر ناشی از همولیز حاد باشد، مانند آنچه که ممکن است با واکنش انتقال خون دیده شود، پس از برطرف شدن واکنش به حالت عادی باز می گردد. اگر به دلیل همولیز مزمن باشد، در صورتی که شرایط زمینه ای برطرف شود، سطح باید به حالت عادی بازگردد. اگر بیماری زمینه ای قابل حل نباشد یا اگر کاهش سطح هاپتوگلوبین به دلیل کاهش تولید به دلیل بیماری کبد باشد، ممکن است سطح پایین تر از حد طبیعی باشد.

مطالب مرتبط در متااورگانون:

• Complete Blood Count (CBC)
• آزمایش رتیکولوسیت (Reticulocytes)
• Blood Smear
• Hemoglobin
• Bilirubin
• آزمایش آنتی گلوبولین مستقیم (DAT) 
• آزمایش گلوکز 6 فسفات دهیدروژناز(G6PD)
• Hematocrit
• لاکتات دهیدروژناز(LDH)

در جای دیگر وب:

• American Society of Hematology: Common Types of Anemia
• National Heart, Lung, and Blood Institute: Hemolytic Anemia
• MedlinePlus Medical Encyclopedia: Hemolytic anemia