آزمایش فاسیولا هپاتیکا | Fasciola hepatica

دکتر فرزاد باباخانی
آخرین بروزرسانی
22 آبان 1402
آخرین بروزرسانی
22 آبان 1402
آزمایش فاسیولا هپاتیکا | Fasciola hepatica

فاسیولا هپاتیکا (Fasciola hepatica) که به نام فلوک کبد نیز شناخته می شود، یک کرم برگی شکل از خانواده ترماتودهای انگلی است. این انگل ها هرمافرودیت اند یعنی جنس نر و ماده ندارند و تمام اندام های داخلی آنها منشعب است. خانواده ترماتودها بدون وجود حلزون های میزبان واسط قابلیت انتقال ندارند و تمام ترماتودها دارای میزبان واسط اول حلزون هستند که بسیار اختصاصی است و هر انگلی حلزون خاص خود را دارد.

همیشه جنین (میراسیدیوم) از تخم خارج شده و وارد حلزون می شود و همیشه مرحله سرکر از حلزون خارج می شود. مرحله بعدی متاسرکر است که در فاسیولا منشا آلودگی برای انسان و دام است. این کرم در کبد پستانداران مختلف از جمله انسان و علفخواران زندگی می کند. فلوک های بالغ در مجاری صفراوی کبد و گاهی در کیسه صفرا زندگی می کنند.

عفونت با فاسیولا هپاتیکا می تواند شرایطی به نام فاسیولیازیس ایجاد کند که می تواند منجر به درد شکم، حالت تهوع، کاهش وزن و کم خونی شود. آلودگی معمولاً با خوردن مرحله متاسرکر انگل بر روی گیاهان آبزی  ایجاد می شود. انسان از راه گیاهان آبزی که در ایران نیز مصرف بالایی دارند مبتلا می شود و دامها و علفخواران نیز از راه خوردن گیاهان آلوده می گردند.

تنها را ه ابتلا به این انگل همان مرحله کیستی متاسرکر است که به اندازه یک تا دو میلی متر بوده و پشت برگ گیاهان قرار می گیرد و تخم یا سایر مراحل انگل مشکلی ایجاد نمی کند. اندازه انگل بالغ بین 2 تا 5 سانتی متر است و همین اندازه بزرگ گاهی باعث انسداد مجاری صفراوی می شود. این انگل ساکن مجاری اصلی صفراوی در قسمت فوقانی کبد است.  درمان فاسیولیازیس معمولاً اختصاصی بوده و داروی تری کلابندازول یا بیتیونول است، اما پیشگیری از طریق اقدامات بهداشتی و بهداشتی مناسب و اجتناب از غذا و سبزیجات آلوده نیز مهم است.

فاسیولا بیشتر در استان های شمالی خصوصا گیلان و بیشتر در بندر انزلی دیده می شود. ولی اکنون چند استان دیگر نیز گزارشات موثق وجود دارد از جمله لرستان و کرمانشاه و کهگیلویه و بویراحمد. شاهی آبی، فندق آبی، بولاغوتی (در یاسوج) بلمک (در لرستان) نیز منبع آلودگی است. این انگل عمدتاً گوسفند و گاو را آلوده می کند، اما انسان نیز می تواند با مصرف شاهی یا سایر گیاهان آب شیرین آلوده شود.

چرا آزمایش فاسیولا هپاتیکا (Fasciola hepatica) درخواست میشود؟

  • برای تشخیص آلودگی به انگل فاسیولا هپاتیکا (Fasciola hepatica)

چه زمانی آزمایش فاسیولا هپاتیکا (Fasciola hepatica) بایستی انجام شود؟

  • علایمی مانند تعریق شبانه، درد در قسمت راست و بالای شکم، زردی و بالا رفتن آنزیم های کبدی باعث می شود پزشک آزمایش فاسیولا هپاتیکا را برای تشخیص عفونت با فلوک کبدی فاسیولا هپاتیکا را درخواست کند البته زندگی در مناطق اندمیک همراه با این علایم بیشتر به نفع این انگل است.
  • همچنین اگر فردی به منطقه‌ای که فاسیولا هپاتیکا بومی است سفر کرده باشد، یا اگر پوشش گیاهی آلوده مصرف کرده باشد، ممکن است آزمایش انجام شود.
  • تشخیص و درمان سریع عفونت فاسیولا هپاتیکا برای جلوگیری از عوارضی مانند آسیب کبدی، انسداد مجرای صفراوی و کلانژیوکارسینوما (نوعی سرطان موثر بر مجاری صفراوی) مهم است.

نمونه مورد نیاز برای آزمایش فاسیولا هپاتیکا (Fasciola hepatica):

  • ظرف/لوله: لوله با درب قرمز یا زرد (ترجیحا همراه با ژل جداکننده) برای تست سرولوژیک / ظرف مدفوع / ظرف استریل در پیچ دار حاوی فیکساتور برای تست هیستوپاتولوژی
  • نوع نمونه: سرم / مدفوع / بافت بیوپسی شده کبد برای تست مولکولی
  • حجم نمونه: یک میلی لیتر سرم
ظروف و لوله های لازم برای نمونه های مختلف آزمایش هلیکوباکتر پیلوری

ظروف و لوله های لازم برای نمونه های مختلف آزمایش فاسیولا هپاتیکا (Fasciola hepatica)

شرایط نگهداری دمایی نمونه برای آزمایش فاسیولا هپاتیکا (Fasciola hepatica)شرایط قبول یا رد نمونه آزمایش فاسیولا هپاتیکا (Fasciola hepatica)

روش های مختلف جمع آوری نمونه های آزمایشگاه

روش های مختلف جمع آوری نمونه های آزمایشگاه

لوله های آزمایش و ضد انعقادها (Test tubes and Anticoagulants)

لوله های آزمایش و ضد انعقادها (Test tubes and Anticoagulants)

ذخیره سازی نمونه های آزمایشگاهی

ذخیره سازی نمونه های آزمایشگاهی

آمادگی قبل از انجام آزمایش فاسیولا هپاتیکا (Fasciola hepatica):

فردی که به آزمایشگاه مراجعه می کند باید از 72 ساعت قبل، از مصرف فراورده های گوشتی و خصوصا جگر گاو و گوسفند خودداری کند زیرا فاسیولا از انگل هایی است که مثبت کاذب زیادی خواهد داشت اگر کبد آلوده مصرف شود. گفتیم که گیاه آلوده به متاسرکر منبع آلودگی است پس کبد گوسفند حاوی کرم بالغ و تخم فقط باعث دیده شدن تخم در مدفوع بیمار می شود و به اشتباه خود فرد، آلوده تشخیص داده می شود. خوردن تخم و کرم از راه گوشت مشکلی ندارد.

روش های مختلف شناسایی فاسیولا هپاتیکا (Fasciola hepatica):

روش مستقیم بررسی مدفوع (معاینه کوپرولوژیک):

معاینه مدفوع روشی است که برای شناسایی فاسیولا هپاتیکا با بررسی نمونه مدفوع زیر میکروسکوپ استفاده می شود. این روش برای تایید عفونت فعال با انگل مفید است. در اینجا توضیح دقیقی در مورد روش معاینه مدفوع آورده شده است:

  • جمع آوری نمونه مدفوع: نمونه مدفوع از بیمار جمع آوری می شود و در یک ظرف تمیز و خشک قرار می گیرد. نمونه باید تازه و عاری از ادرار یا آب باشد.
  • آماده سازی نمونه: مقدار کمی از نمونه مدفوع بر روی لام میکروسکوپ قرار می گیرد و با یک قطره محلول نمکییاید لوگول مخلوط می شود.نمونه مدفوع معمولاً با استفاده از روش شناورسازی برای تغلیظ تخم‌های موجود پردازش می‌شود. در این روش، مقدار کمی مدفوع با محلول فلوتاسیون (مثلاً کلرید سدیم) مخلوط می شود که باعث می شود هر تخم مرغی به سطح شناور شود و لایه ای روی مایع تشکیل شود. سپس محلول مورد نظر با یک ورقه پوششی پوشانده می شود.
  • معاینه زیر میکروسکوپ: لام زیر میکروسکوپ با بزرگنمایی کم و زیاد بررسی می شود تا وجود تخم های فاسیولا هپاتیکا بررسی شود. تخم ها بیضی شکل هستند و طول آن 130 تا 150 میکرومتر و عرض آن 70 تا90 میکرومتر است. آنها یک اپرکولوم یا درب مشخص در یک انتها دارند. تخم های فاسیولا دارای اندازه بزرگند و درب یا اپرکول در بعضی از تخم ها می افتد و شاخص تشخیص است.
  • تایید تشخیص: تخم فاسیولا در افراد آلوده در مدفوع دیده می شود تشخیص عفونت فعال زمانی تایید می شود که فرد شرایط نمونه گیری را رعایت کرده باشد یعنی نخوردن جگر از 72 ساعت قبل از مراجعه.
شناسایی تخم انگل فاسیولا هپاتیکا در مدفوع

شناسایی تخم انگل فاسیولا هپاتیکا در مدفوع

توجه به این نکته مهم است که معاینه مدفوع روش قابل اعتمادی برای تشخیص فاسیولا هپاتیکا در انسان نیست، زیرا تشخیص تخم ها در تعداد کم ممکن است دشوار باشد. تست‌های سرولوژیکی و تصویربرداری روش‌های حساس‌تر و اختصاصی‌تر برای تشخیص عفونت فعال یا اخیر با انگل هستند.

روش ELISA  (ایمونوسوربنت مرتبط با آنزیم):

الایزا یک آزمایش سرولوژیکی است که برای شناسایی فاسیولا هپاتیکا با شناسایی آنتی بادی های خاص انگل در خون استفاده می شود. در اینجا توضیح دقیق روش الایزا آورده شده است:

  • جمع آوری نمونه خون: نمونه خون با استفاده از سرنگ از بیمار جمع آوری می شود.
  • آماده سازی نمونه: نمونه خون سانتریفیوژ می شود تا سرم از سلول های خون جدا شود.
  • پوشش دهی: چاهک های یک میکروپلیت با آنتی ژن فاسیولا هپاتیکا پوشانده شده است. این آنتی ژن به هر آنتی بادی یا آنتی ژن اختصاصی فاسیولا هپاتیکا موجود در نمونه متصل می شود.
  • مسدود کردن: هر محل باقیمانده روی میکروپلیت که ممکن است به طور غیر اختصاصی به پروتئین ها متصل شود، با یک معرف مسدود کننده، مانند آلبومین سرم گاوی (BSA) مسدود می شود.
  • انکوباسیون: نمونه ها به چاهک های میکروپلیت اضافه می شوند و اجازه می دهند برای مدتی انکوبه شوند. در طول این مدت، هر گونه آنتی بادی یا آنتی ژن اختصاصی فاسیولا هپاتیکادر نمونه به آنتی ژن بی حرکت در چاهک متصل می شود.
  • شستشو: میکروپلیت چندین بار با محلول بافر شسته می شود تا هرگونه آنتی بادی غیرمجاز از بین برود.
  • افزودن آنتی بادی ثانویه مرتبط با آنزیم:یک آنتی بادی ثانویه مرتبط با آنزیم به میکروپلیت اضافه می شود. این آنتی بادی ثانویه به آنتی بادی های اولیه که به آنتی ژن های روی میکروپلیت متصل هستند متصل می شود.
  • انکوباسیون: میکروپلیت دوباره انکوبه می شود تا آنتی بادی ثانویه مرتبط با آنزیم به آنتی بادی های اولیه متصل شود.
  • شستشو: میکروپلیت مجدداً شسته می شود تا هرگونه آنتی بادی ثانویه غیرمجاز حذف شود.
  • افزودن سوبسترا:یک محلول بستر به میکروپلیت اضافه می شود. آنتی بادی ثانویه مرتبط با آنزیم واکنشی را کاتالیز می کند که باعث تغییر رنگ در بستر می شود.
  • اندازه گیری جذب: جذب تغییر رنگ با استفاده از اسپکتروفتومتر اندازه گیری می شود. مقدار تغییر رنگ متناسب با مقدار آنتی بادی های موجود در سرم است.
  • تفسیر نتایج: نتایج آزمایش الایزا به صورت یک مقدار عددی گزارش می شود که نشان دهنده چگالی نوری یا جذب نمونه است. چگالی نوری بالاتر نشان دهنده غلظت بالاتر آنتی بادی های فاسیولا هپاتیکا در سرم است که نشان دهنده عفونت فعال یا اخیر با انگل است.
با مقایسه نتایج ELISA با منحنی های استاندارد، محققان می توانند غلظت آنتی ژن ها یا آنتی بادی های اختصاصی F. hepatica موجود در نمونه را تعیین کنند.

ذکر این نکته ضروری است که آزمایش الایزا یک روش بسیار حساس و اختصاصی برای تشخیص آنتی بادی های فاسیولا هپاتیکا در خون است. با این حال، نتیجه آزمایش مثبت لزوماً نشان دهنده عفونت فعال نیست، زیرا ممکن است آنتی بادی ها تا چند ماه پس از پاک شدن عفونت در خون باقی بمانند. ممکن است برای تایید تشخیص عفونت فعال، آزمایش های اضافی مانند تصویربرداری یا معاینه مدفوع مورد نیاز باشد.

روش PCR (واکنش زنجیره ای پلیمراز):

PCR یک تکنیک بیولوژی مولکولی قدرتمند است که برای شناسایی و تکثیر توالی های DNA خاص استفاده می شود. در مورد فاسیولا هپاتیکا، از این تکنیک می توان برای شناسایی و تکثیر بخش هایی از DNA که منحصر به این گونه از انگل کبدی است استفاده کرد.

برای انجام روش PCR چندین مرحله شامل می شود:

  • جمع آوری نمونه: اولین مرحله جمع آوری نمونه از میزبان آلوده به فاسیولا هپاتیکا، مانند نمونه مدفوع یا بافت کبد است.
  • استخراج DNA: مرحله بعدی استخراج DNA از نمونه جمع آوری شده است. این معمولاً شامل شکستن سلول‌های نمونه و جداسازی DNA با استفاده از تکنیک‌های مختلف شیمیایی و آنزیمی است.
  • طراحی پرایمر: هنگامی که DNA استخراج شد، پرایمرهای خاصی طراحی می شوند که به طور انتخابی به توالی های DNA منحصر به فرد فاسیولا هپاتیکا متصل می شوند. این پرایمرها قطعات کوتاهی از DNA هستند که به عنوان نقطه شروع واکنش PCR عمل می کنند.

متداول ترین هدف مورد استفاده برایطراحی پرایمر، ناحیه رونویسی شده داخلی اسپیسر 1 (ITS1) ژن DNA ریبوزومی هسته ای (rDNA) است. منطقه ITS1 در بین گونه های فاسیولا بسیار حفاظت شده است و مختص جنس فاسیولا است. پرایمرهای مورد استفاده برای تقویت PCR ناحیه ITS1 برای اتصال به مناطق حفاظت شده ژن و تکثیر قطعه خاصی از DNA که منحصر به فاسیولا هپاتیکا است طراحی شده اند. مناطق دیگری مانند ژن سیتوکروم اکسیداز 1 (cox1) میتوکندری نیز به عنوان هدف در برخی از مطالعات استفاده شده است.

  • تقویت: خود واکنش PCR شامل گرم کردن و سرد کردن مکرر مخلوط DNA است که باعث جدا شدن رشته های DNA و سپس بازپخت مجدد می شود. پرایمرها به صورت انتخابی به توالی DNA هدف متصل می شوند و آنزیم خاصی به نام Taq polymerase DNA بین پرایمرها را تکثیر می کند. این منجر به تقویت نمایی توالی DNA هدف می شود.
  • الکتروفورز ژل: پس از تکمیل تکثیر PCR، قطعات DNA حاصل را می توان با استفاده از الکتروفورز ژل بر اساس اندازه جدا کرد. این شامل بارگذاری محصول PCR روی یک ژل و عبور جریان الکتریکی از طریق آن است که قطعات را بر اساس اندازه آنها جدا می کند. سپس نوارهای به دست آمده را می توان با استفاده از یک عامل رنگ آمیزی تجسم کرد.
  • تجزیه و تحلیل: در نهایت، قطعات DNA تکثیر شده را می توان برای تعیین اینکه آیا فاسیولا هپاتیکا وجود دارد یا خیر، تجزیه و تحلیل کرد. این را می توان با مقایسه اندازه و الگوی قطعات تقویت شده با استانداردهای شناخته شده یا با تعیین توالی DNA برای تأیید هویت آن انجام داد.
واکنش زنجیره ای پلیمراز (PCR)

واکنش زنجیره ای پلیمراز (PCR)

به طور کلی، روش PCRیک تکنیک بسیار حساس و خاص برای شناسایی فاسیولا هپاتیکا است که به محققان و پزشکان اجازه می‌دهد تا عفونت‌ها را به‌طور دقیق تشخیص دهند و پیشرفت درمان را زیر نظر داشته باشند.

روش هیستوپاتولوژیک (Histopathological):

بررسی هیستوپاتولوژیک روشی است که برای شناسایی فاسیولا هپاتیکا از طریق بررسی نمونه بافتی زیر میکروسکوپ برای بررسی وجود انگل استفاده می شود. در اینجا توضیح مفصلی از روش بررسی هیستوپاتولوژیک ارائه شده است:

  • جمع آوری نمونه بافت: نمونه بافتی از کبد یا مجاری صفراوی بیمار با استفاده از سوزن بیوپسی یا در حین جراحی جمع آوری می شود. نمونه بافت در ظرفی با محلول فیکساتور (فرمالین) برای حفظ بافت قرار می گیرد.
  • آماده سازی نمونه: نمونه بافت در آزمایشگاه پردازش می شود تا برای بررسی زیر میکروسکوپ آماده شود. این بافت در موم پارافین جاسازی شده، به بخش‌های نازک بریده می‌شود و روی یک لام میکروسکوپ نصب می‌شود.
  • رنگ‌آمیزی: بخش‌های بافت با رنگ‌آمیزی خاصی مانند هماتوکسیلین و ائوزین (H&E) رنگ می‌شوند تا ساختار بافت و وجود انگل برجسته شود.
  • معاینه زیر میکروسکوپ: لام زیر میکروسکوپ با بزرگنمایی کم و زیاد بررسی می شود تا وجود فاسیولا هپاتیکا را بررسی کند. این انگل به صورت کرمی پهن و دراز به شکل برگ ظاهر می شود که طول آن حدود 2 تا 4 سانتی متر است. این انگل ممکن است در پارانشیم کبد یا مجاری صفراوی وجود داشته باشد و ممکن است باعث التهاب، فیبروزیا نکروز بافت شود.
  • تایید تشخیص: اگر فاسیولا هپاتیکا در نمونه بافت یافت شود، تشخیص عفونت فعال با انگل تایید می شود. با این حال، توجه به این نکته مهم است که معاینه هیستوپاتولوژیک یک روش تهاجمی است که نیاز به نمونه بافت دارد و معمولاً برای مواردی که سایر روش‌های تشخیصی نتوانسته‌اند تشخیص قطعی ارائه کنند، اختصاص دارد.
روش هیستوپاتولوژیک برای تشخیص فاسیولا هپاتیکا

روش هیستوپاتولوژیک برای تشخیص فاسیولا هپاتیکا

توجه به این نکته ضروری است که بررسی هیستوپاتولوژیک روشی قابل اعتماد برای تشخیص فاسیولا هپاتیکا در انسان است، اما روشی تهاجمی است که خطراتی مانند خونریزی یا عفونت را به همراه دارد. آزمایش‌های سرولوژیکی و تصویربرداری معمولاً به‌عنوان آزمایش‌های تشخیصی خط اول برای انگل مورد استفاده قرار می‌گیرند و بررسی هیستوپاتولوژیک معمولاً برای مواردی که سایر روش‌های تشخیصی نتوانسته‌اند تشخیص قطعی ارائه کنند، اختصاص دارد.

تست های تصویربرداری:

تصویربردارییک روش غیر تهاجمی است که برای شناسایی فاسیولا هپاتیکا با تجسم کبد و مجاری صفراوی استفاده می شود. در اینجا توضیح دقیقی از تست های تصویربرداری آورده شده است:

اولتراسوند یا سونوگرافی: سونوگرافی یک آزمایش تصویربرداری غیر تهاجمی است که از امواج صوتی با فرکانس بالا برای ایجاد تصاویری از کبد و مجاری صفراوی استفاده می کند. این آزمایش توسط یک تکنسین آموزش دیده با استفاده از یک دستگاه دستی به نام مبدل انجام می شود. مبدل روی پوست روی کبد و مجاری صفراوی قرار می گیرد و امواج صوتی از طریق پوست منتقل می شود. امواج صوتی از کبد و مجاری صفراوی منعکس می شوند و توسط مبدل شناسایی می شوند.

سپس امواج صوتی شناسایی شده به تصاویری تبدیل می شوند که می توان آنها را روی مانیتور مشاهده کرد. سونوگرافی می تواند وجود فاسیولا هپاتیکا در کبد و مجاری صفراوی و همچنین هرگونه آسیب یا التهاب ناشی از انگل را تشخیص دهد.

روش اولتراسوند یا سونوگرافی برای تشخیص فاسیولا هپاتیکا

روش اولتراسوند یا سونوگرافی برای تشخیص فاسیولا هپاتیکا

سی تی اسکن (CT scan): سی تی اسکن (توموگرافی کامپیوتری) یک آزمایش تصویربرداری غیر تهاجمی است که از اشعه ایکس و فناوری کامپیوتری برای ایجاد تصاویر دقیق از کبد و مجاری صفراوی استفاده می کند. این آزمایش توسط یک تکنسین آموزش دیده با استفاده از یک دستگاه انجام می شود که چندین عکس با اشعه ایکس از کبد و مجاری صفراوی از زوایای مختلف می گیرد.

سپس تصاویر اشعه ایکس توسط کامپیوتر ترکیب می شوند تا تصویر سه بعدی دقیقی از کبد و مجاری صفراوی ایجاد کنند. سی تی اسکن می تواند وجود Fasciola hepatica در کبد و مجاری صفراوی و همچنین هرگونه آسیبیا التهاب ناشی از انگل را تشخیص دهد.

روش سی تی اسکن (CT scan) برای تشخیص فاسیولا هپاتیکا

روش سی تی اسکن (CT scan) برای تشخیص فاسیولا هپاتیکا

MRI (تصویربرداری رزونانس مغناطیسی):یک آزمایش تصویربرداری غیر تهاجمی است که از یک میدان مغناطیسی قوی و امواج رادیویی برای ایجاد تصاویر دقیق از کبد و مجاری صفراوی استفاده می کند. این آزمایش توسط یک تکنسین آموزش دیده با استفاده از دستگاه بزرگی انجام می شود که تصاویر متعددی از کبد و مجاری صفراوی می گیرد. سپس این تصاویر توسط کامپیوتر ترکیب می شوند تا تصویر سه بعدی دقیقی از کبد و مجاری صفراوی ایجاد کنند. MRI می تواند وجود Fasciola hepatica در کبد و مجاری صفراوی و همچنین هرگونه آسیبیا التهاب ناشی از انگل را تشخیص دهد.

روش MRI برای تشخیص فاسیولا هپاتیکا

روش MRI برای تشخیص فاسیولا هپاتیکا

توجه به این نکته ضروری است که آزمایشات تصویربرداری همیشه برای تشخیص عفونت فاسیولا هپاتیکا ضروری نیست. آزمایش های سرولوژیکی و معاینه مدفوع اغلب به عنوان آزمایش های تشخیصی خط اول برای انگل استفاده می شود. با این حال، آزمایش های تصویربرداری می تواند برای تایید تشخیص و ارزیابی میزان عفونت مفید باشد.

چه چیزی در آزمایش فاسیولا هپاتیکا (Fasciola hepatica) مورد بررسی قرار می گیرد؟

فاسیولا هپاتیکا که به نام فلوک شایع کبد نیز شناخته می شود، یک کرم مسطح انگلی است که کبد پستانداران مختلف از جمله انسان را آلوده می کند. تاریخچه فاسیولا هپاتیکا به هزاران سال پیش برمی گردد و در ادبیات باستانی مستند شده است.

اولین مورد ثبت شده عفونت فلوک کبد در یک مومیایی مصری مربوط به حدود 3700 سال قبل از میلاد مسیح یافت شد. در یونان باستان، بقراط بیماری معروف به “هپاتیت” را توصیف کرد که اکنون به عنوان عامل ایجاد کننده عفونت های کبدی شناخته می شود.

فاسیولا هپاتیکا اولین بار به عنوان یک گونه متمایز توسط کارل لینه در سال 1758 شناسایی شد. از آن زمان، این یک نگرانی عمده برای سلامت عمومی در بسیاری از نقاط جهان، به ویژه در مناطقی که گوسفند و گاو در آن پرورش می یابند، بوده است.

در طول قرن 19 و 20، مطالعات متعددی در مورد چرخه زندگی، پاتوژنز و اپیدمیولوژی فاسیولا هپاتیکا انجام شد. این مطالعات منجر به درک بهتر این بیماری شد و به توسعه راهبردهای درمانی و پیشگیری موثر کمک کرد.

امروزه فاسیولا هپاتیکا به عنوان یک مشکل بهداشتی مهم جهانی باقی مانده است و میلیون ها نفر در معرض خطر عفونت هستند. اقدامات کنترل موثر شامل بهبود بهداشت، کنترل جمعیت حلزون (که به عنوان میزبان میانی عمل می کنند)، و درمان افراد آلوده با داروهای ضد کرم است. در ایران دو گونه از فاسیولا شایع است یکی فاسیولا هپاتیکا و دیگری فاسیولا ژیگانتیکا که از نظر ساختمانی و نوع حلزون میزبان واسط با هم تفاوت دارند ولی بیماریزایی و چرخه زندگی مشابه است.

طبقه بندی فاسیولا هپاتیکا:

فاسیولا هپاتیکایک کرم مسطح انگلی است که از خانواده Fasciolidae است. گونه های مختلفی از فاسیولا وجود دارد، اما فاسیولا هپاتیکا شایع ترین و گسترده ترین گونه است. در اینجا شرح مختصری از طبقه بندی و گونه های مختلف فاسیولا هپاتیکا آورده شده است:

  • پادشاهی: Animalia
  • شاخه: Platyhelminthes
  • کلاس: ترماتودا
  • راسته: اکینوستومیدا
  • خانواده: Fasciolidae
  • جنس: فاسیولا
  • گونه: فاسیولا هپاتیکا

چندین گونه دیگر از فاسیولا وجود دارد، از جمله:

  • فاسیولا ژیگانتیکا (Fasciola gigantica): این گونه شبیه به فاسیولا هپاتیکا است، اما عمدتاً در آفریقا و آسیا یافت می شود. گاو، گاومیش و سایر نشخوارکنندگان را مبتلا می کند.
فاسیولا هپاتیکا و فاسیولا ژیگانتیکا

فاسیولا هپاتیکا و فاسیولا ژیگانتیکا

  • فاسیولا جکسونی (Fasciola jacksoni): این گونه در مجاری صفراوی فیل های آفریقایی یافت می شود.
فاسیولا جکسونی

فاسیولا جکسونی

  • فاسیولا مگنا (Fasciola magna): این گونه در آمریکای شمالی یافت می شود و گوزن ها را مبتلا می کند.
فاسیولا مگنا (Fasciola magna)

فاسیولا مگنا (Fasciola magna)

  • فاسیولا بوسکی (Fasciola buski): این گونه در آسیا یافت می شود و انسان و خوک را مبتلا می کند.
فاسیولا بوسکی (Fasciola buski)

فاسیولا بوسکی (Fasciola buski)

در حالی که این گونه ها از نظر ظاهر و چرخه زندگی مشابه هستند، اما دارای توزیع های جغرافیایی و محدوده میزبان متفاوتی هستند. فاسیولا هپاتیکا شایع ترین و گسترده ترین گونه است و مسئول اکثر عفونت های انسان و حیوان در سراسر جهان است.

ساختار کرم فاسیولا هپاتیکا:

فاسیولا هپاتیکایک کرم مسطح انگلی است که ساختار پیچیده و تخصصی متناسب با چرخه زندگی آن دارد. در اینجا شرح مفصلی از ساختار کرم فاسیولا هپاتیکا آورده شده است:

بدن: بدن کرم فاسیولا هپاتیکا مسطح و برگی شکل است و طول آن حدود 2 تا 5 سانتی متر و عرض آن یک سانتی متر است. بدن به سه ناحیه تقسیم می شود: انتهای قدامی، ناحیه میانی و انتهای خلفی.

مکنده دهانی: انتهای قدامی کرم دارای مکنده دهانی عضلانی است که برای اتصال به پوشش مجاری صفراوی استفاده می شود.که توسط شش پاپیلای حسی کوچک احاطه شده است که به کرم کمک می کند تا محرک های شیمیایی و مکانیکی را تشخیص دهد.

مکنده شکمی: ناحیه وسط کرم مکنده شکمی بزرگتری دارد که برای اتصال به پوشش مجاری صفراوی و حرکت کرم از طریق مجاری صفراوی استفاده می شود.مکنده شکمی بزرگتر و عضلانی تر از مکنده دهانی است و به حرکت کرم در امتداد مجاری صفراوی کمک می کند.

ناحیه خلفی کرم مخروطی است و به دو بیضه منشعب ختم می شود که برای لقاح اسپرم تولید می کند.

دستگاه گوارش: دستگاه گوارش کرم از دهان، حلق، مری و روده تشکیل شده است. دهان و حلق برای بلع صفرا و بقایای بافت از مجاری صفراوی استفاده می شود، در حالی که روده برای هضم و جذب مواد مغذی استفاده می شود.

دستگاه تولید مثل: دستگاه تناسلی کرم هرمافرودیتی است و اندام های تناسلی نر و ماده را تولید می کند. تخمدان درست پشت بیضه ها قرار دارد و رحم به موازات تخمدان قرار دارد و در نهایت به منافذ تناسلی منتهی می شود.اندام های مردانه شامل بیضه ها، منی است

ساختار کرم فاسیولا هپاتیکا

ساختار کرم فاسیولا هپاتیکا

فاسیولا هپاتیکا علاوه بر ویژگی‌های ساختاری، سازگاری‌های متعددی دارد که به آن اجازه می‌دهد در کبد میزبان خود زنده بماند و رشد کند. اینها شامل یک کوتیکول ضخیم است که از کرم در برابر پاسخ ایمنی میزبان محافظت می کند، و همچنین آنزیم ها و سایر ترشحات که به کرم کمک می کند تا مواد مغذی را از بافت میزبان خود هضم و جذب کند.

چرخه زندگی فاسیولا هپاتیکا:

چرخه زندگی فاسیولا هپاتیکا پیچیده است و شامل چندین مرحله، از جمله تولید مثل غیرجنسی و جنسی است. در اینجا شرح مفصلی از چرخه زندگی کرم فاسیولا هپاتیکا آورده شده است:

  • تخم: چرخه زندگی زمانی شروع می شود که کرم های بالغ در مجاری صفراوی میزبان (معمولاً یک پستاندار گیاهخوار) تخم تولید می کنند. تخم ها از طریق مدفوع از میزبان خارج می شوند و می توانند چندین هفته در آب زنده بمانند.
  • میراسیدیوم(Miracidium): زمانی که تخم‌ها در معرض آب قرار می‌گیرند، در مرحله لاروی شنای آزاد به نام میراسیدیوم از تخم خارج می‌شوند. میراسیدیوم در آب شنا می کند و به دنبال یک میزبان حلزون مناسب می گردد.
  • میزبان حلزون: هنگامی که میراسیدیوم میزبان حلزون مناسبی پیدا می کند، به بافت های حلزون نفوذ می کند سپس میراسیدیوم به یک اسپوروسیست تبدیل می شود که برای تولید ردیای متعدد تحت تولید مثل غیرجنسی قرار می گیرد. و با تولید مثل غیرجنسی هزاران سلول دختر به نام سرکاریا (cercariae) را تولید می کند.
  • سرکر (cercariae): سرکاریاها از حلزون رها می شوند و در آب شنا می کنند و به دنبال میزبان مناسب می گردند.
  • متاسرکر: سرکاریاها می توانند روی گیاهان آبزییا سایر بسترها ایجاد شوند و در آنجا تبدیل به متاسرکریا می شوند – مرحله عفونی میزبان نهایی.
  • عفونت میزبان:هنگامی که یک پستاندار گیاهخوار گیاهان آلوده را می خورد یا آب آلوده می نوشد، متاسرکریا در دوازدهه سیست شده و به دیواره روده نفوذ می کند. سپس برای چندین هفته از طریق پارانشیم کبد مهاجرت می کنند تا در نهایت به مجاری صفراوی برسند و در آنجا به کرم های بالغ تبدیل می شوند.
  • کرم بالغ:کرم‌های نر و ماده در مجاری صفراوی جفت می‌گیرند و تخمک تولید می‌کنند و چرخه زندگی را کامل می‌کنند.
چرخه زندگی فاسیولا هپاتیکا

چرخه زندگی فاسیولا هپاتیکا

کل چرخه زندگی فاسیولا هپاتیکا حدود 3 تا 4 ماه طول می کشد تا کامل شود و کرم می تواند چندین سال در مجاری صفراوی میزبان نهایی خود زنده بماند.و این انگل می تواند آسیب قابل توجهی به کبد و مجاری صفراوی میزبان وارد کند. چرخه زندگی به حضور میزبان های مناسب حلزون و پستانداران بستگی دارد و تحت تأثیر عوامل محیطی مانند دما و رطوبت است.

مراحل تکاملی فاسیولا هپاتیکا

مراحل تکاملی فاسیولا هپاتیکا

پاتوژنز عفونت کرم فاسیولا هپاتیکا:

پاتوژنز عفونت فاسیولا هپاتیکا شامل چند مرحله است:

  • بلع متاسرکریا: چرخه زندگی فاسیولا هپاتیکا شامل چندین میزبان میانی از جمله حلزون ها و گیاهان آب شیرین است. انسان ها با خوردن متاسرکریا (لاروهایencysted) روی گیاهانیا آب آلوده آلوده می شوند. این متاسرکریاها سپس در دوازدهه خارج می شوند و فلوک های نابالغ آزاد می کنند.
  • مهاجرت به کبد: فلوک های نابالغ به دیواره روده نفوذ می کنند و از طریق حفره صفاقی مهاجرت می کنند تا به کبد برسند و در آنجا به کرم های بالغ تبدیل می شوند. در این مهاجرت، فلوک ها باعث آسیب به دیواره روده و صفاق و در نتیجه التهاب و خونریزی می شود.مهاجرت همچنین می تواند باعث پاسخ ایمنی شود که منجر به تولید آنتی بادی ها و سایر سلول های ایمنی می شود.
  • آسیب کبدی: فلوک های بالغ وقتی وارد کبد می شوند از صفرا تغذیه می کنند و باعث آسیب به مجاری صفراوی و پارانشیم کبد می شوند. این منجر به التهاب، فیبروز و انسداد مجاری صفراوی می شود. آسیب کبدی می تواند منجر به کلانژیت، کوله سیستیت و آبسه کبد شود.این می تواند منجر به کلستاز یا تجمع صفرا در کبد شود که می تواند باعث زردی، درد شکم و سایر علائم شود.آسیب به کبد و مجاری صفراوی نیز می تواند خطر عفونت های ثانویه مانند کلانژیت باکتریایییا آبسه های کبدی را افزایش دهد.در موارد شدید عفونت، کرم های بالغ می توانند با تغذیه از خون در مجاری صفراوی باعث کم خونی شوند.
  • تولید تخم: فلوک های بالغ روزانه هزاران تخم تولید می کنند که در مجاری صفراوی آزاد شده و از طریق مدفوع دفع می شوند. تخم‌ها همچنین می‌توانند به مجاری صفراوی آسیب وارد کنند که منجر به عفونت‌های باکتریایی ثانویه و انسداد صفرا شود.
  • انتقال: تخمها برای تبدیل شدن به میراسیدیا نیاز به تماس با آب دارند که سپس میزبان حلزون را آلوده کرده و چرخه زندگی فاسیولا هپاتیکا را ادامه می دهد.
پاتوژنز عفونت کرم فاسیولا هپاتیکا

پاتوژنز عفونت کرم فاسیولا هپاتیکا

شدت پاتوژنز عفونت فاسیولا هپاتیکا بسته به تعداد کرم های موجود، مدت زمان عفونت و پاسخ ایمنی میزبان می تواند متفاوت باشد. در برخی موارد، عفونت ممکن است بدون علامت یا خفیف باشد، در حالی که در موارد دیگر می تواند منجر به آسیب قابل توجه کبد و حتی مرگ شود. تشخیص و درمان به موقع برای جلوگیری از عوارض و بهبود نتایج مهم است.

بیماری ها و علائم مرتبط عفونت کرم فاسیولا هپاتیکا:

عفونت فاسیولا هپاتیکا بسته به شدت و مدت عفونت می‌تواند طیفی از علائم و عوارض بالینی ایجاد کند. در اینجا شرح مفصلی از بیماری ها و علائم مرتبط با عفونت کرم فاسیولا هپاتیکا آورده شده است:

  • مراحل اولیه عفونت فاسیولا هپاتیکا عموماً بدون علامت است، اما با مهاجرت کرم از بافت کبد، بیماران ممکن است درد شکمی، تهوع، استفراغ و اسهال را تجربه کنند.
  • مرحله حاد: مرحله حاد عفونت می تواند چند هفته طول بکشد و با تب، درد شکم، تهوع، استفراغ، اسهال و کهیر مشخص می شود. این علائم در اثر مهاجرت کرم نابالغ از دیواره روده به صفاق و کپسول گلیسون اطراف کبد است و از طریق بافت ها و پاسخ ایمنی میزبان ایجاد می شود.
  • فاز مزمن: فاز مزمن عفونت می تواند چندین ماه یا سال طول بکشد و با طیف وسیعی از علائم، از جمله درد شکم، هپاتومگالی (بزرگ شدن کبد)، زردی، کم خونی، خستگی و کاهش وزن مشخص می شود. این علائم در اثر انسداد و التهاب مجاری صفراوی، آسیب بافتی و عفونت های ثانویه ایجاد می شود.در موارد شدید، مجاری صفراوی عفونی ممکن است مسدود شده و منجر به قولنج صفراوی (نوعی درد شدید شکم)، کلانژیت (التهاب مجاری صفراوی) و حتی آبسه های کبدی شود.
  • کلانژیت: کلانژیت یکی از عوارض عفونت فاسیولا هپاتیکا است که زمانی رخ می دهد که مجاری صفراوی با باکتری عفونی شود. این می تواند باعث تب، لرز، درد شکم و یرقان شود.
  • آبسه کبد: آبسه کبدییکی دیگر از عوارض عفونت فاسیولا هپاتیکا است که زمانی رخ می دهد که باکتری بافت کبد را آلوده کند. این می تواند باعث تب، درد شکم و یرقان شود.
  • سیروز: در موارد شدید عفونت، آسیب به کبد و مجاری صفراوی می تواند منجر به سیروز شود، وضعیتی که در آن کبد زخمی می شود و عملکرد خود را از دست می دهد. این می تواند باعث طیف وسیعی از علائم، از جمله خستگی، زردی، آسیت (جمع شدن مایع در شکم) و آنسفالوپاتی کبدی (اختلال عملکرد مغز) شود.
فاسیولازیس

فاسیولازیس

توجه به این نکته مهم است که همه افراد آلوده به فاسیولا هپاتیکا علائمی را تجربه نمی کنند و شدت علائم بسته به تعداد کرم های موجود، مدت زمان عفونت و پاسخ ایمنی میزبان می تواند متفاوت باشد. تشخیص و درمان به موقع برای جلوگیری از عوارض و بهبود نتایج مهم است.

راه های پیشگیری از عفونت کرم فاسیولا هپاتیکا:

پیشگیری از عفونت فاسیولا هپاتیکا را می توان از طریق چندین استراتژی به دست آورد، از جمله:

  • بهبود بهداشت: اقدامات بهداشتی مناسب، مانند دفع فضولات انسانی و حیوانی، می تواند به کاهش خطر آلودگی منابع آب با تخم فاسیولا هپاتیکا کمک کند.شستن کامل دست ها پس از دست زدن به حیواناتیا کار در خاک می تواند به جلوگیری از گسترش فاسیولا هپاتیکا کمک کند. اگر در منطقه ای زندگی می کنید که انگل شایع است یا اگر با دام یا حیوانات دیگر کار می کنید، این امر به ویژه مهم است.
  • کنترل جمعیت حلزون ها: حلزون ها میزبان واسطه ای برای فاسیولا هپاتیکا هستند و کنترل جمعیت حلزون ها می تواند به کاهش خطر عفونت کمک کند. این را می توان از طریق استفاده از نرم تن کش ها یا با اصلاح محیط به منظور کاهش مناسب برای بقای حلزون به دست آورد.
  • درمان حیوانات آلوده: حیوانات آلوده را می توان با داروهای ضد کرم برای کاهش تعداد کرم های بالغ و جلوگیری از ریختن تخم ها در مدفوع درمان کرد. این می تواند به کاهش خطر آلودگی منابع آب با تخم فاسیولا هپاتیکا کمک کند.
  •  اجتناب از آب و غذای آلوده:.لارو فاسیولا هپاتیکا می تواند در آب شیرین زندگی کند، بنابراین مهم است که مطمئن شوید هر آبی که می نوشید به درستی تصفیه شده است. اگر در مورد ایمنی آب منطقه خود مطمئن نیستید، قبل از نوشیدن آن را بجوشانیدیا فیلتر کنید.فاسیولا هپاتیکا همچنین می تواند از طریق مصرف گوشت یا ماهی خام یا نیم پز منتقل شود. اطمینان حاصل کنید که تمام گوشت و ماهی را در دمای مناسب بپزید تا انگل های احتمالی را از بین ببرید.
  • آموزش و آگاهی: کمپین های آموزشی و آگاهی می تواند به افزایش آگاهی در مورد خطرات عفونت فاسیولا هپاتیکا و ارتقای استراتژی های پیشگیری کمک کند. این امر می تواند به ویژه در مناطقی که عفونت بومی است مهم باشد.
  •  غربالگری و درمان افراد مبتلا: غربالگری و درمان افراد مبتلا می تواند به جلوگیری از گسترش عفونت و کاهش خطر عوارض کمک کند. این می تواند به ویژه در مناطقی که عفونت بومی است یا در جمعیت های پرخطر، مانند افرادی که جگر خام یا نیم پز مصرف می کنند، مهم باشد.

پیشگیری از عفونت فاسیولا هپاتیکا نیازمندیک رویکرد چند وجهی است که شامل ترکیبی از راهبردها از جمله بهبود بهداشت، کنترل جمعیت حلزون ها، درمان حیوانات آلوده، اجتناب از آب و غذای آلوده، آموزش و آگاهی، و غربالگری و درمان افراد آلوده است. .

راه های درمانی عفونت کرم فاسیولا هپاتیکا:

درمان عفونت کرم فاسیولا هپاتیکا معمولاً شامل استفاده از داروهای ضد کرم است که انگل را از بین می‌برد. در اینجا چند روش متداول درمانی وجود دارد:

  • تری کلابندازول: این داروی انتخابی برای درمان عفونت فاسیولا هپاتیکا است. در برابر تمام مراحل چرخه زندگی انگل از جمله کرم های نابالغ و بالغ موثر است.
  • آلبندازول: این دارو همچنین برای درمان عفونت فاسیولا هپاتیکا استفاده شده است، اما به طور کلی کمتر از تری کلابندازول موثر است.
  • نیتازوکسانید: این دارو در درمان عفونت فاسیولا هپاتیکا، به ویژه در ترکیب با داروهای دیگر مانند پرازیکوانتل، نویدبخش است.
  • پرازیکوانتل: پرازیکوانتلیکی دیگر از داروهای ضد کرم است که بر روی فاسیولا هپاتیکا موثر است، اما کمتر از تری کلابندازول یا نیتازوکسانید استفاده می شود.
  • بیتیونول : داروی دیگری است که در درمان بیماری موثر است.
  • مراقبت های حمایتی: در مواردی که عفونت باعث آسیب کبدییا سایر عوارض شده باشد، ممکن است برای مدیریت علائم و جلوگیری از آسیب بیشتر، مراقبت های حمایتی لازم باشد. این می تواند شامل مایعات داخل وریدی، مدیریت درد و حمایت تغذیه ای باشد.در موارد شدید عفونت، مراقبت های حمایتی ممکن است برای مدیریت عوارضی مانند کلانژیت، آبسه های کبدییا سیروز ضروری باشد. این ممکن است شامل آنتی بیوتیک، تخلیه آبسه یا پیوند کبد در موارد شدید باشد.
  • جراحی: در موارد نادری که عفونت باعث انسداد شدیدیا آسیب به مجاری صفراوییا بافت کبد شده است، ممکن است برای برداشتن بافت آسیب دیده جراحی لازم باشد.

توجه به این نکته مهم است که درمان عفونت فاسیولا هپاتیکا می تواند چالش برانگیز باشد، زیرا این انگل به بسیاری از داروهای رایج ضد کرم مقاوم است. تشخیص و درمان به موقع برای جلوگیری از عوارض و بهبود نتایج مهم است. علاوه بر درمان دارویی، راهکارهای پیشگیری مانند بهبود وضعیت بهداشتی، کنترل جمعیت حلزون ها و اجتناب از آب و غذای آلوده نیز می تواند به کاهش خطر عفونت کمک کند.

سوالات متداول

کدام گونه از حلزون ها میزبان کرم فاسیولا هپاتیکا هستند؟

چندین گونه از حلزون های آب شیرین می توانند به عنوان میزبان میانی برای فاسیولا هپاتیکا عمل کنند، از جمله:

  • Lymnaeatruncatula: این میزبان میانی شایع ترین میزبان فاسیولا هپاتیکا در اروپا و شمال آفریقا است.
  • Lymnaea viator: این گونه در آمریکای جنوبییافت می شود و یک میزبان واسط مهم برای فاسیولا هپاتیکا در منطقه است.
  • Pseudosuccinea columella: این گونه در آمریکای شمالی و جنوبییافت می شود و یک میزبان واسط مهم برای فاسیولا هپاتیکا در منطقه است.
  • Galba truncatula :این گونه در اروپا یافت می شود و میزبان میانی مهمی برای فاسیولا هپاتیکا در منطقه است.
  • Radix auricularia: این گونه در اروپا یافت می شود و یک میزبان واسط مهم برای فاسیولا هپاتیکا در منطقه است.

Freshwater snailsاین حلزون‌ها معمولاً در زیستگاه‌های آب شیرین مانند برکه‌ها، دریاچه‌ها و رودخانه‌ها یافت می‌شوند و زمانی که تخم‌های انگل را می‌خورند می‌توانند به فاسیولا هپاتیکا آلوده شوند. تخم‌ها به صورت میراسیدیایی بیرون می‌آیند که به بافت‌های حلزون نفوذ می‌کنند و برای تولیدcercariae تحت تکثیر غیرجنسی قرار می‌گیرند. cercariae از حلزون آزاد می شود و می تواند میزبان پستانداران مناسب مانند گوسفند، گاو یا انسان را آلوده کند.

پراکندگی جغرافیایی فاسیولا هپاتیکا چگونه است؟

پراکندگی جغرافیاییفاسیولا هپاتیکا در سراسر جهان است، اما در مناطقی که دامداری رایج است و بهداشت ضعیف است، بیشتر رایج است. این عفونت در بسیاری از مناطق آمریکای جنوبی، آفریقا و آسیا و همچنین بخش هایی از اروپا و آمریکای شمالی بومی است. توزیع انگل تحت تأثیر عوامل متعددی از جمله آب و هوا، جغرافیا و وجود میزبان های میانی مناسب است. بروز عفونت فاسیولا هپاتیکا به طور گسترده ای بسته به منطقه متفاوت است، به طوری که برخی از مناطق نرخ بالایی از عفونت را تجربه می کنند در حالی که برخی دیگر نرخ های پایینی دارند.

فاسیولا بیشتر در استان های شمالی خصوصا گیلان و بیشتر در بندر انزلی دیده می شود. ولی اکنون چند استان دیگر نیز گزارشات موثق وجود دارد از جمله لرستان و کرمانشاه و کهگیلویه و بویراحمد. شاهی آبی، فندق آبی، بولاغوتی (در یاسوج) بلمک (در لرستان) نیز منبع آلودگی است.این انگل عمدتاً گوسفند و گاو را آلوده می کند، اما انسان نیز می تواند با مصرف شاهی یا سایر گیاهان آب شیرین آلوده شود.

عوامل خطر برای عفونت فاسیولا هپاتیکا چیست؟

عوامل خطر برای عفونت فاسیولا هپاتیکا عبارتند از:

  • مصرف آب یا غذای آلوده: راه اصلی انتقال فاسیولا هپاتیکا از طریق خوردن متاسرکر چسبیده به برگ های گیاه و سبزیجات خوراکی است.
  • زندگی در مناطقی که عفونت بومی است: عفونت فاسیولا هپاتیکا در مناطقی که دامداری رایج است و بهداشت ضعیف است، شایع تر است. افرادی که در این مناطق زندگی می کنند بیشتر در معرض خطر عفونت هستند.
  • قرار گرفتن در معرض حیوانات آلوده: افرادی که با حیوانات آلوده کار می کنند یا با آنها در تماس هستند، مانند کشاورزان یا دامپزشکان، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا هستند.
  • بهداشت ضعیف: اقدامات بهداشتی نامناسب، مانند دفع فضولات انسانی و حیوانی در منابع آبی، می تواند خطر آلودگی منابع آب را با تخم فاسیولا هپاتیکا افزایش دهد.
  • سفر به مناطق آندمیک: سفر به مناطقی که عفونت فاسیولا هپاتیکا بومی است می تواند خطر عفونت را افزایش دهد، به خصوص اگر اقدامات احتیاطی مناسب برای جلوگیری از آب و غذای آلوده انجام نشود.
  • وضعیت نقص ایمنی: افرادی که دچار نقص ایمنی هستند، مانند افراد مبتلا به HIV/AIDS یا تحت شیمی درمانی، ممکن است در معرض خطر بیشتری برای عفونت باشند و ممکن است علائم شدیدتری را تجربه کنند.

سیستم ایمنی چگونه با عفونت فاسیولا هپاتیکا مبارزه می کند؟

سیستم ایمنی نقش مهمی در پاسخ میزبان به عفونت فاسیولا هپاتیکا دارد. هنگامی که انگل وارد بدن میزبان می شود، توسط سیستم ایمنی به عنوان خارجی شناخته می شود و باعث پاسخ ایمنی می شود. پاسخ ایمنی شامل فعال شدن سلول‌های ایمنی مختلف، از جمله سلول‌هایT، سلول‌هایB و ماکروفاژها است که با یکدیگر برای از بین بردن انگل کار می‌کنند.

در مراحل اولیه عفونت، پاسخ ایمنی در درجه اول توسط سلول‌هایTh1 انجام می‌شود که سیتوکین‌هایی مانند اینترفرون گاما (IFN-γ) و فاکتور نکروز تومور آلفا (TNF-α) تولید می‌کنند. این سیتوکین ها ماکروفاژها را فعال می کنند و انگل را از بین می برند. علاوه بر این، سلول های B آنتی بادی هایی علیه انگل تولید می کنند که می تواند به خنثی کردن انگل و جلوگیری از گسترش آن کمک کند.

با پیشرفت عفونت، پاسخ ایمنی به سمت پاسخ Th2 تغییر می کند که با تولید سیتوکین هایی مانند IL-4 ، IL-5 و IL-13 مشخص می شود. این سیتوکین ها ائوزینوفیل ها را فعال می کنند که سلول های ایمنی تخصصی هستند که در دفاع در برابر عفونت های انگلی مهم هستند. ائوزینوفیل‌ها گرانول‌های سمی آزاد می‌کنند که می‌توانند انگل را بکشند و همچنین سیتوکین‌هایی تولید می‌کنند که به جذب سایر سلول‌های ایمنی به محل عفونت کمک می‌کنند.

نحوه پاسخ سیستم ایمنی به عفونت فاسیولا هپاتیکا

نحوه پاسخ سیستم ایمنی به عفونت فاسیولا هپاتیکا

با این حال، فاسیولا هپاتیکا مکانیسم‌های مختلفی را برای فرار از پاسخ ایمنی میزبان ایجاد کرده است، از جمله تولید مولکول‌های تعدیل‌کننده ایمنی که می‌توانند پاسخ ایمنی را سرکوب کرده و بقای انگل را افزایش دهند. این مکانیسم ها می توانند به مزمن شدن عفونت و ایجاد عوارضی مانند آسیب کبدی و فیبروز کمک کنند.

مکانیسم فرار فاسیولا هپاتیکا از دست سیستم ایمنی چیست؟

فاسیولا هپاتیکا مکانیسم‌های مختلفی را برای فرار از پاسخ ایمنی میزبان ایجاد کرده است، از جمله تولید مولکول‌های تعدیل‌کننده ایمنی که می‌تواند پاسخ ایمنی را سرکوب کرده و بقای انگل را افزایش دهد. در اینجا برخی از مکانیسم های فرار فاسیولا هپاتیکا از سیستم ایمنی آورده شده است:

  • تنوع آنتی ژنی: فاسیولا هپاتیکا می تواند آنتی ژن های سطحی روی پوسته خود را که لایه بیرونی انگل است تغییر دهد تا از شناسایی توسط سیستم ایمنی میزبان فرار کند.
  • مولکول های تعدیل کننده ایمنی: فاسیولا هپاتیکا چندین مولکول تعدیل کننده ایمنی مانند پروتئازهای کاتپسینL تولید می کند که می تواند پاسخ ایمنی میزبان را سرکوب کرده و بقای انگل را افزایش دهد. این مولکول‌ها می‌توانند از فعال شدن سلول‌های ایمنی مانند سلول‌هایT و ماکروفاژها جلوگیری کنند و همچنین می‌توانند در تولید سیتوکین‌ها و آنتی‌بادی‌ها اختلال ایجاد کنند.
  • القای سلول‌هایT تنظیمی: فاسیولا هپاتیکا می‌تواند تولید سلول‌هایT تنظیم‌کننده را القا کند که سلول‌های ایمنی هستند که پاسخ ایمنی را سرکوب می‌کنند. این سلول ها می توانند از فعال شدن سایر سلول های ایمنی جلوگیری کرده و بقای انگل را افزایش دهند.
  • تولید محصولات دفعی- ترشحی: فاسیولا هپاتیکا محصولات دفعی- ترشحی تولید می کند که مولکول هایی هستند که توسط انگل در بافت های میزبان آزاد می شوند. این محصولات می توانند پاسخ ایمنی میزبان را تعدیل کرده و بقای انگل را افزایش دهند.

این مکانیسم ها می توانند به مزمن شدن عفونت و ایجاد عوارضی مانند آسیب کبدی و فیبروز کمک کنند. درک این مکانیسم‌ها برای توسعه درمان‌ها و واکسن‌های مؤثر علیه عفونت فاسیولا هپاتیکا مهم است.

این انگل دارای آنزیم بسیار فعال گلوتاتیون s ترانسفراز است که در فرار از سیستم ایمنی نقش دارد و خنثی کردن دارو و سمیت زدایی را نیز انجام می دهد.

چالش های درمان عفونت فاسیولا هپاتیکا چیست؟

درمان عفونت فاسیولا هپاتیکا به دلیل عوامل مختلفی می تواند چالش برانگیز باشد، از جمله:

  • مقاومت دارویی: فاسیولا هپاتیکا در برابر بسیاری از داروهای ضد کرم رایج مقاومت ایجاد کرده است که می تواند درمان را دشوارتر کند.
  • گزینه های درمانی محدود: تنها چند دارو وجود دارد که بر روی فاسیولا هپاتیکا موثر است و برخی از این داروها به طور گسترده در دسترس نیستندیا گران هستند.
  • مزمن بودن عفونت: عفونت فاسیولا هپاتیکا می‌تواند مزمن شود، که می‌تواند درمان را دشوارتر کند و ممکن است به دوره‌های طولانی‌مدت دارو نیاز داشته باشد.
  • فقدان ابزارهای تشخیصی: تشخیص عفونت فاسیولا هپاتیکا می تواند چالش برانگیز باشد، زیرا ابزارهای تشخیصی محدودی در دسترس هستند، به ویژه با منابع محدود.
  • عفونت های همزمان: افراد مبتلا به عفونت فاسیولا هپاتیکا ممکن است عفونت های انگلی دیگری نیز داشته باشند که می تواند درمان و مدیریت را پیچیده کند.
  • عوارض جانبی دارو: برخی از داروهایی که برای درمان عفونت فاسیولا هپاتیکا استفاده می شوند می توانند عوارض جانبی مانند تهوع، استفراغ و درد شکم ایجاد کنند.
  • هزینه درمان: هزینه درمان عفونت فاسیولا هپاتیکا می تواند مانعی برای برخی افراد باشد، به ویژه در شرایط محدود.
  • فقدان واکسن های موثر: در حال حاضر هیچ واکسن موثری برای پیشگیری از عفونت فاسیولا هپاتیکا وجود ندارد که می تواند کنترل عفونت را چالش برانگیزتر کند.
  • مقاومت در برابر اقدامات کنترلی: اقدامات کنترلی مانند برنامه های کنترل حلزون ممکن است به دلیل ایجاد مقاومت در جمعیت حلزون ها بی اثر باشد.

عوارض عفونت فاسیولا هپاتیکا در حیوانات گیاهخوار به چه صورت است؟

عفونت فاسیولا هپاتیکا می تواند اثرات قابل توجهی بر حیوانات گیاهخوار، به ویژه نشخوارکنندگان مانند گاو، گوسفند و بز داشته باشد. اثرات عفونت بسته به شدت و مدت عفونت و همچنین سن و وضعیت سلامتی حیوان می تواند متفاوت باشد. در اینجا برخی از اثرات عفونت فاسیولا هپاتیکا در حیوانات گیاهخوار آورده شده است:

  • کاهش بهره وری: عفونت فاسیولا هپاتیکا می تواند باعث کاهش بهره وری در حیوانات آلوده شود، از جمله کاهش افزایش وزن، کاهش تولید شیر و کاهش تولید پشم.
  • آسیب کبدی: عفونت فاسیولا هپاتیکا می تواند به کبد حیوانات آلوده آسیب برساند و منجر به التهاب، فیبروز و سیروز شود. این می تواند عملکرد کبد را مختل کند و منجر به طیف وسیعی از علائم بالینی از جمله زردی، کم خونی و کاهش وزن شود.
  • کم خونی: عفونت فاسیولا هپاتیکا می تواند باعث کم خونی در حیوانات آلوده شود که می تواند منجر به ضعف، خستگی و کاهش بهره وری شود.
  • علائم گوارشی: عفونت فاسیولا هپاتیکا می تواند طیف وسیعی از علائم گوارشی از جمله اسهال، استفراغ و درد شکم را در حیوانات آلوده ایجاد کند.
  • مرگ و میر: در موارد شدید عفونت، عفونت فاسیولا هپاتیکا می تواند منجر به مرگ و میر در حیوانات آلوده، به ویژه در حیوانات جوان یا دارای نقص ایمنی شود.
  • عفونت های ثانویه: عفونت فاسیولا هپاتیکا می تواند سیستم ایمنی حیوانات آلوده را تضعیف کند و آنها را مستعد ابتلا به عفونت های ثانویه کند.
  • زیان های اقتصادی: عفونت فاسیولا هپاتیکا به دلیل کاهش بهره وری، افزایش مرگ و میر و هزینه های درمان و مدیریت می تواند زیان های اقتصادی قابل توجهی برای کشاورزان و صنعت کشاورزی ایجاد کند. جگر یک ارگان گران قیمت و مهم در دامها است و این انگل به کرم فساد کبدی (Liver rot fluke) مشهور است و له کردن و خوردن بافت کبد در مرحله جوانی کرم تا تبدیل شدن به کرم بالغ و در مسیر مهاجرت از روده به کبد دیده می شود لذا آسیب اقتصادی آن به دامدار بسیار اهمیت دارد.

تشخیص و درمان به موقع عفونت فاسیولا هپاتیکا در حیوانات برای جلوگیری از عوارض و کاهش خسارات اقتصادی مهم است.

آیا فاسیولا هپاتیکا از طریق خوردن جگر گاو یا گوسفند کباب شده قابل انتقال است؟

تنها راه انتقال بیماری از راه خوردن گیاهان آبزی محلی که آلوده به متاسرکر شده اند امکانپذیر است یا لااقل راه اصلی آلودگی همین است. پس با این وجود خوردن جگر گاو و گوسفند موجب ایجاد بیماری نمی گردد، اما می تواند در صورت آلوده بودن تست مدفوع را به صورت کاذب مثبت کند.

آنالیت های آزمایشگاهی در صورت آلوده شدن به فاسیولا هپاتیکا چه تغغیری خواهند کرد؟

در صورت آلوده شدن به فاسیولا هپاتیکا، آنالیت های آزمایشگاهی ممکن است تغییرات زیر را نشان دهند:

شمارش کامل خون (CBC):

  • ائوزینوفیلی: افزایش تعداد ائوزینوفیل ها، نوعی گلبول سفید، معمولاً در عفونت های انگلی از جمله فاسیولا هپاتیکا مشاهده می شود.

تست های عملکرد کبد (LFTs):

در سایت Centers for Disease Control and Prevention (CDC) در مورد فاسیولازیس بیشتر بخوانید:

فاسیولیازیس یک عفونت انگلی است که معمولاً توسط فاسیولا هپاتیکا ایجاد می‌شود که به‌عنوان «فلوک کبدی رایج» یا «فلوک کبد گوسفند» نیز شناخته می‌شود. یک انگل مرتبط به نام فاسیولا ژیگانتیکا نیز می تواند افراد را آلوده کند. فاسیولیازیس در تمام قاره ها به جز قطب جنوب، در بیش از 70 کشور، به ویژه جایی که گوسفند یا گاو وجود دارد، دیده می شود.

مردم معمولاً با خوردن شاهی خام یا سایر گیاهان آبی آلوده به لاروهای انگل نابالغ آلوده می شوند. کرم‌های جوان از طریق دیواره روده، حفره شکم و بافت کبد به مجاری صفراوی حرکت می‌کنند و در آنجا به شکل فلوک‌های بالغ تبدیل می‌شوند که تخم‌ها را تولید می‌کنند. آسیب شناسی به طور معمول در مجاری صفراوی و کبد بارزتر است. عفونت فاسیولا هم قابل درمان و هم قابل پیشگیری است.

مطالب مرتبط در متااورگانون:

مورد تایید و بازبینی شده توسط:

دکتر فرزاد باباخانی
برچسب ها:

این مقاله را به دوستان خود معرفی کنید

منابع مقاله

این مقاله تالیف شده است و یا منابع مربوطه ثبت نشده است.

این مقاله برای شما مفید بود؟

4 دیدگاه

  1. Avatar
    عباس پله 23 خرداد 1402 در 9:49 ق.ظ - پاسخ دادن

    بی نظیر بود این مقاله تان. دستمریزاد

  2. Avatar
    مهدی 27 خرداد 1402 در 10:02 ب.ظ - پاسخ دادن

    یک سوال : با خوردن جگر آلوده به این موجود ، آیا خطری تحدید میکنه؟
    من به ییلاق رفتم جگر ها حاوی این کرم بودن … بعدا فهمیدم

    یک تکه کوچیک هم از جگر خام خوردم

    ممکنه آلوده شده باشم؟

    • دکتر فرزاد باباخانی

      سلام و درود
      تنها راه انتقال بیماری از راه خوردن گیاهان آبزی محلی که آلوده به متاسرکر شده اند امکانپذیر است یا لااقل راه اصلی آلودگی همین است. پس با این وجود خوردن جگر گاو و گوسفند موجب ایجاد بیماری نمی گردد، اما می تواند در صورت آلوده بودن تست مدفوع را به صورت کاذب مثبت کند.
      اما شما برای اطمینان حتما موارد تشخیصی را انجام داده تا اگر کوچکترین امکان انتقالی وجود داشته باشد، بتوانید سریعتر روند درمان را طی کنید.
      آرزوی سلامتی

ثبت دیدگاه

Go to Top