ملاحظات بالینی در سنجش هورمون پاراتیروئید (PTH)
هورمون پاراتیروئید (PTH) هورمونی است که غدد پاراتیروئید شما برای کنترل سطح کلسیم در خون ترشح می کنند. همچنین سطح فسفر و ویتامین D را کنترل می کند. اگر بدن شما هورمون پاراتیروئید بیش از حد یا خیلی کم داشته باشد، می تواند علائم مربوط به سطوح غیر طبیعی کلسیم خون را ایجاد کند.
عملکرد هورمون پاراتیروئید (PTH)
ملاحظات بالینی در سنجش هورمون پاراتیروئید (PTH):
معمولا هورمون پاراتیروئید (PTH) به طور منفرد و مجزا مورد سنجش و بررسی قرارنمی گیرد. به علت اینکه مقادیر PTH می تواند مقادیر کلسیم و فسفر را تحت تاثیر قرار دهد بنابراین به همراه PTH این دو آنالیت نیز مورد سنجش قرار می گیرند. نارسایی ها و اختلالات عملکردی کلیوی می تواند غلظت های سرمی PTH را تغییر دهد از اینرو اغلب به همراه کراتینین در مانیتورینگ کلیوی، هورمون پاراتورمون یا PTH هم چک می شود. علاوه براین مونیتورینگ PTH،Ca و P در بیماران CKD[chronic kidney disease] و کیس های با GFR <60 mL/min/1.73 m2 توصیه و درخواست می گردد.
هورمون پاراتورمون یا PTH یک هورمون پپتیدی و نسبتاً ناپایدار [unstable] است و فرم فعال بیولوژیکی آن iPTH یا PTH دست نخورده است که معمولا در آزمایشگاه اندازه گیری می شود.
ساختار هورمون پاراتیروئید (PTH)
به طور کلی جهت بهینه سازی [optimization] شرایط پره آنالیتیکال شامل نوع نمونه، زمان نمونه گیری و ذخیره سازی آن بسیار مهم می باشد به همین دلیل نکات زیر درمورد PTH assay بایستی مدنظرقراربگیرند:
1️⃣ بهتر است ازنمونه پلاسمای EDTA دار استفاده گردد. PTH در پلاسمای EDTA دار و در دمای چهار درجه حداقل ۷۲ ساعت پایدار است در حالیکه در نمونه سرم حداقل ۲۴ ساعت در همین دما پایدار می باشد به همین علت توصیه می شود نمونه های پلاسمای ذخیره شده در ۴ درجه حداکثر تا ۷۲ ساعت بعد از نمونه گیری حتما آنالیز شوند.
لوله مورد استفاده برای آزمایش هورمون پاراتیروئید(PTH)
2️⃣ غلظت هورمون پاراتیروئید (PTH) درنمونه وریدی بیشتر از نمونه مویرگی است.
3️⃣ چون هورمون پاراتیروئید (PTH) دارای ریتم سیرکادین است به توصیه IFCC بهتر است نمونه گیری بین ساعات ۱۰ صبح تا ۱۶ بعد از ظهر صورت گیرد.
تست های متاثر از تغییرات روزانه، وضعیت بدنی و استرس:
| نام آزمایش | نوع تاثیر |
|---|---|
| کورتیزول | اوج 4 تا 6 صبح کمترین مقدار ساعت 8 بعد از ظهر تا 12 صبح 50 درصد کمتر در ساعت 8 بعد از ظهر تا 8 صبح با استرس افزایش می یابد |
| هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک | سطح ACTH بین ساعت 4 صبح تا 8 صبح بالاترین سطح در حدود ساعت 9 شب کمترین میزان با استرس افزایش می یابد |
| فعالیت رنین پلاسما | در شب مقدار پایین تر است در حالت ایستاده بیشتر از خوابیده |
| آلدوسترون | در شب پایین تر |
| انسولین | در شب پایین تر |
| هورمون رشد | در بعدازظهر و عصر بالاتر است |
| اسید فسفاتاز | در بعدازظهر و عصر بالاتر است |
| تیروکسین(T4) | با ورزش افزایش می یابد |
| پرولاکتین | با استرس بالاتر می رود سطوح بالاتر در ساعت 4 تا 8 صبح، و 8 تا 10 شب |
| آهن | بیشترین مقدار اوایل تا اواخر صبح در طول روز تا 30 درصد کاهش می یابد |
| کلسیم | 4 درصد کاهش در حالت خوابیده به پشت |
| تستوسترون | سطوح بالاتر در صبح نمونه عصر 25 درصد کمتر است. |
| لپتین | در شب بیشتر از روز |
| فسفر | مقادیر در صبح کمترین مقدار است در اواخر بعد از ظهر به اوج خود می رسد دوباره در اواخر عصر به اوج خود می رسد. قله دوم کاملاً مرتفع است |
| هورمون محرک تیروئید (TSH) | اوج آن در طول شب کمترین مقدار بین ساعت 10 صبح تا 4 بعد از ظهر |
| پرگننولون | اوج تولید در حدود ساعت 7 صبح است |
| کراتینین (Cr) | کمترین مقدار در ساعت 7 صبح اوج آن در ساعت 7 بعد از ظهر |
4️⃣ در افراد غیر همودیالیزی تفسیر صحیح هورمون پاراتیروئید (PTH) باید با در نظر گرفتن سطح کلسیم توتال یا یونیزه بیمار به طور همزمان باشد. چون کلسمی [calcemia] روی سنجش هورمون پاراتیروئید (PTH) تاثیر می گذارد بیمار باید حتما حداقل ۸ ساعت NPO یا ناشتا باشد.
5️⃣ در مورد فریز و دِفریز نمونه های هورمون پاراتیروئید (PTH) و تاثیر آن بر سطح خونی این هورمون، اطلاعات ضد و نقیضی وجود دارد ولی در هر صورت نمونه های فریز شده نباید بیش از یکبار دِفریز شوند. در چندین پژوهش فریز نمونه پلاسمای حاوی هورمون پاراتیروئید (PTH) در منفی ۸۰ درجه تا یکسال یا بیشتر هم گزارش شده است بدون اینکه دگرادیان غلظتی قابل توجهی [acceptance limits: 30%] مشاهده شود.
6️⃣ حضور آنتی بادی های هتروفیل و HAMA[anti-mouse٫anti-goat] در سرم بیماران با افزایش یا کاهش کاذب سطح هورمون پاراتیروئید (PTH)، سبب تفسیر نادرست [missinterpretation] در نتایج آن می گردد [analytical error].
7️⃣ از خطاهای پست آنالیتیکال در سنجش هورمون پاراتیروئید (PTH) فقدان یک “Reference value “تعریف شده در هر منطقه جغرافیایی است. به عبارتی هر آزمایشگاه در منطقه فعالیت خود نیاز به تعیین یک “References population “برای هورمون پاراتورمون می باشد تا دچار خطاهای پست آنالیتیکال نگردد. برای تعیین “Reference values “باید حتما در جمعیت مورد نظر مقادیر کلسیم، کراتینین [GFR] و ویتامین D3 ( >30 ng/mL) در محدوده نرمال باشند.
✴️ پیشنهاد پژوهشی: نهایتاً در کشور ما نیاز به تشکیل یک کارگروه ویژه برای حل مشکلات سنجش هورمون پاراتیروئید (PTH) در آزمایشگاه مرجع سلامت به شدت احساس می شود. دستور کار این کارگروه باید شامل موارد زیر باشد:
- استاندارد سازی روش‌های تعیین هورمون پاراتیروئید (PTH)
- اتخاذ روش هایی برای حذف خطاهای پره ، پُست و آنالیتیکال دراندازه گیری هورمون پاراتیروئید (PTH)
- تعیین یک متدرفرانس برای PTH assay
کلسیم و هورمون پاراتیروئید (PTH) سرمی افزایش یافته ممکن است بیمار را در ریسک اختلالات و وضعیت های پاتولوژیک متنوعی قراردهد مانند نفرولیتیازیس مرتبط با هیپرکلسیوری، استئوپورزیس به علت ازدست دادن کلسیم استخوانی، نارسایی کلیوی و هیپرتانسیون قرار دهد.
هورمون پاراتیروئید (PTH) متعاقب مصرف شیر به طور کاذب می تواند کاهش یابد [falsely low]. نمونه گیری اغلب ساعت هشت صبح انجام می شود. در دوران بارداری، شیردهی، افراد هیپرلیپیدمیک و اسکن رادیواکتیو طی یک هفته پیش از نمونه گیری می توانند روی سطح PTH تاثیر می گذارد.
Reference: Practical considerations in PTH testing
ترجمه و نگارش
- دکترعلیرضالطفی کیان
- دکترای علوم آزمایشگاهی بالینی
- از دانشگاه علوم پزشکی ایران
منابع مقاله
