ملاحظات بالینی در تست آمیلاز (Amy)

آمیلاز (Amy) آنزیمی است که نشاسته و گلیکوژن را به مولکول های گلوکز کوچکتر تجزیه می کند. این ماده عمدتاً در پانکراس و غدد بزاقی تولید می شود و در هضم کربوهیدرات ها در بدن انسان نقش دارد. دو نوع آمیلاز (Amy) وجود دارد: آلفا آمیلاز و بتا آمیلاز.

تایپ های مختلف آمیلاز (Amy) و تفاوت های آن ها

آلفا آمیلاز پیوندهای گلیکوزیدی آلفا-1،4 را در نشاسته تجزیه می کند، در حالی که بتا-آمیلاز پیوندهای گلیکوزیدی بتا-1،4 را می شکند. آلفا آمیلاز در پانکراس و غدد بزاقی تولید می شود، در حالی که بتا آمیلاز عمدتا در گیاهان و باکتری ها یافت می شود. فعالیت آمیلاز تحت تأثیر pH و دما است، به طوری که pH بهینه برای آلفا آمیلاز حدود 7 و دمای مطلوب حدود 37 درجه سانتیگراد است.

ملاحظات بالینی در تست آمیلاز (Amy):

آمیلاز (Amy) شامل ایزوآنزیم هایی هستند که عمدتاً در پانکراس و غدد بزاقی یافت می شوند و در مقادیر کمتر در کبد، پلاسنتا، موکوزای روده کوچک، تخمدان ها و لوله های فالوپ نیز وجود دارند. در وضعیت های التهابی کبد یا غدد بزاقی آنزیم در جریان خون آزاد شده و از طریق کلیه ها دفع می شود.

آمیلاز (Amy)ها گروهی از هیدرولازها هستندکه هضم کننده ی کربوهیدرات های کمپلکس (نشاسته) و تجزیه آنها به قندهای ساده می باشند. مقادیر آمیلاز (Amy) هم در سرم و هم در ادرار اندازه گیری می شود. یک افزایش توتال ِ آلفا آمیلاز به طور اختصاصی قادر به تعیین تایپ ایزوآنزیم نمی باشد. ایزوآنزیم های پانکراتیک و بزاقی با متدهای مختلف قابل تمایزند. تقریبا همیشه ایزوآنزیم های بزاقی آمیلاز در بیماری های غیر پانکراتیک افزایش می یابند در حالیکه در نارسایی های کلیوی هر دو ایزوآنزیم بزاقی و پانکراتیک افزایش نشان می دهند.

نحوه عملکرد آمیلاز (Amy)

سنجش آمیلاز (Amy) سرم در کلینیک معمولا برای افتراق درد های شکمی ِ مرتبط به پانکراتیت حاد از سایر علل دردهای شکمی است که ممکن است نیاز به جراحی داشته باشند. مقادیر آمیلاز سرم معمولا سه تا شش ساعت پس از پانکراتیت حاد شروع به افزایش می کند و طی دو تا سه روز بالا می ماند.

آمیلاز(Amy) سرم در پانکراتیک حاد

مقادیر آمیلاز (Amy) ادرار بین ۷ تا ۱۰ روز بالا می ماند. به همین دلیل سنجش آمیلاز ادرار یک مُدالیته ی سودمند برای شناسایی پانکراتیت حاد بعد از بازگشت آمیلاز سرم به مقدار نرمال به شمار می آید. سنجش آمیلاز ادرار معمولا در ادرار دو ساعته، ۲۴ ساعته و یا هر تایم درخواست شده انجام می شود.

نمودار آمیلاز در سرم و ادرار طی پانکراتیک حاد

هرگونه آلودگی نمونه های سرم یا ادرار با بزاق می تواند به افزایش کاذب نتیجه تست آنزیم آمیلاز بیانجامد. در وضعیت های زیر ممکن است افزایش آمیلاز سرم یا ادرار را مشاهده کنیم:

• الکلیسم
• مسمومیت با الکل
• هیپر لیپیدمی
• هیپر تیروییدیسم
• ماکرو آمیلازمی
• بارداری

همچنین مصرف داروهای زیر هم می تواند باعث افزایش سطح آنزیم آمیلاز در سرم و ادرار گردد مانند:

• آسپیرین
• ایندومتاسین
• کدئین
• الکل
• مرفین
• پنتازوسین
• بتا نکول
• مپریدین
• دیورتیک های تیازیدی

در بعضی تومور های بدخیم سطح آمیلاز (Amy) سرم ممکن است تا بیش از ۲۵ برابر حداکثر نرمال افزایش یابدکه بندرت در پانکراتیت دیده می شود بویژه در تومورهای بدخیم ریه، پانکراس، تخمدان، مری، پستان و کولون. افزایش آمیلاز سرم همراه با آمیلاز ادراری پایین اغلب در نارسایی کلیوی و ماکروآمیلازمی مشاهده می شود.

در ماکروآمیلازمی ما شاهد افزایش آمیلاز (Amy) پانکراتیک در سرم هستیم که به هیچ وجه برای پانکراتیت دیاگنوستیک نمی باشد. در این کیس ها با درخواست سنجش لیپاز سرم به همراه آمیلاز ادراری می توان براحتی ماکرو آمیلازمی را تشخیص داد. به طور کلی در بیماران مشکوک به پانکراتیت هر دو آنزیم لیپاز و آمیلاز افزایش می یابند. در برخی از کیس های پانکراتیت حاد ممکن است هیچ گونه ابنورمالیتی آنزیمی دیده نشود.

کاهش سطح آمیلاز (Amy) اغلب در تخریب وسیع بافت پانکراس مشاهده می شود مثلا در پانکراتیت حاد برق آسا [acute fulminant pancreatitis]، پانکراتیت مزمن پیشرفته، سیستیک فیبروزیس پیشرفته، آسیب شدید کبد (مانند هپاتیت، مسمومیت ها، توکسمی حاملگی، تیروتوکسیکوز شدید و سوختگی های شدید). تداخلات متدودولوژیک به وسیله داروها نیز می توانند منجربه کاهش سطح آمیلاز گردند مانند سیترات و اگزالات که با اتصال به یون کلسیم (کوآنزیم آمیلازها) باعث کاهش فعالیت آنزیم آمیلاز می شوند.

در سایت کلینیک کلیولند از این آزمایش بیشتر خواهید خواند:

یک پزشک ممکن است آزمایش آمیلاز را برای تشخیص یا نظارت موارد زیر توصیه کند:

• مشکلات لوزالمعده مانند پانکراتیت، سنگ کیسه صفرا یا سرطان پانکراس
• اختلال مصرف الکل (الکلیسم)
• فیبروز سیستیک
• اختلالات اشتها
• عفونت

References:
➖Wallach,s Interpretation of Diagnostic Tests,11th Edition.2021
➖Manual of Laboratory & Diagnostic Tests.Denise D. Wilson.Copyright©️2008 by McGraw-Hill Companies Inc.

نگارش و ترجمه:
دکتر علیرضا لطفی کیان
دکترای علوم آزمایشگاهی بالینی
از دانشگاه علوم پزشکی ایران