آزمایش آنالیز مایع مغزی نخاعی (CSF) | Spinal Fluid Analysis | Cerebrospinal Fluid

مایع مغزی نخاعی (CSF) مایعی شفاف و بی رنگ است که مغز و نخاع را احاطه کرده است. به عنوان یک بالشتک یا ضربه گیر عمل می کند و از مغز و نخاع در برابر آسیب محافظت می کند. CSF همچنین به حذف مواد زائد از مغز و نخاع کمک می کند و مواد مغذی و اکسیژن را به این مناطق می رساند.

مایع مغزی نخاعی (CSF) در بطن های مغز تولید می شود و از طریق مغز و نخاع گردش می کند و در نهایت به جریان خون جذب می شود. تولید و گردش CSF توسط یک سیستم پیچیده شامل مغز، نخاع و عروق خونی تنظیم می شود.

مایع مغزی نخاعی (CSF) حاوی مواد مغذی مختلفی مانند گلوکز، الکترولیت ها و پروتئین ها و همچنین گلبول های سفید خون است که به مبارزه با عفونت ها کمک می کند. همچنین به تنظیم فشار درون مغز و شناور نگه داشتن مغز و نخاع کمک می کند.

چرا آزمایش آنالیز مایع مغزی نخاعی (CSF) درخواست می شود؟

آزمایش آنالیز مایع مغزی نخاعی (CSF) به دلایل مختلفی درخواست می شود. این آزمایش برای تشخیص و مانیتور شرایط مختلف عصبی و التهابی که بر مغز، نخاع یا سایر بخش‌های سیستم عصبی تأثیر می‌گذارند، استفاده می‌شود. برخی از دلایل خاص برای درخواست تجزیه و تحلیل CSF عبارتند از:

• برای تشخیص عفونت‌های سیستم عصبی مرکزی: تجزیه و تحلیل CSF می‌تواند وجود باکتری‌ها، ویروس‌ها یا سایر میکروارگانیسم‌هایی را که ممکن است باعث عفونت مانند مننژیت شوند، تشخیص دهد.
• برای کمک به تشخیص انواع خاصی از تومورهای مغزی: انواع خاصی از تومورهای مغزی را می توان با تجزیه و تحلیل سطوح پروتئین ها و سلول های خاص در CSF تشخیص داد.
• برای ارزیابی اختلالات خودایمنی: تجزیه و تحلیل CSF می تواند وجود آنتی بادی های خاص مرتبط با شرایط خودایمنی مانند مولتیپل اسکلروزیس (MS) و سندرم گیلن باره را تشخیص دهد.
• برای ارزیابی خونریزی در مغز یا نخاع و یا آسیب تروماتیک مغزی: تجزیه و تحلیل CSF می تواند وجود خون در CSF مانند خونریزی زیر عنکبوتیه را تشخیص دهد که ممکن است نشان دهنده خونریزی در مغز یا نخاع باشد.
• برای مانیتور درمان برخی شرایط: تجزیه و تحلیل CSF را می توان برای نظارت بر اثربخشی درمان برای شرایط خاص، مانند عفونت ها یا اختلالات خود ایمنی استفاده کرد.

در کل آزمایش آنالیز مایع مغزی نخاعی (CSF) است به تشخیص نئوپلاسم اولیه یا متاستاتیک مغز یا نخاع، خونریزی مغزی، مننژیت، آنسفالیت، بیماری دژنراتیو مغز، بیماری های خودایمنی مربوط به سیستم عصبی مرکزی (CNS)، نوروسیفلیس و اختلالات دمیلینه کننده (مولتیپل اسکلروزیس، پلی نوروپاتی دمیلینه حاد) کمک کند.

چه زمانی آزمایش آنالیز مایع مغزی نخاعی (CSF) بایستی انجام شود؟

آزمایش آنالیز مایع مغزی نخاعی (CSF) ممکن است زمانی انجام شود که فرد علائمی را تجربه می کند که نشان دهنده یک اختلال عصبی یا عفونی است که بر سیستم عصبی مرکزی تأثیر می گذارد. برخی از علائم خاص که ممکن است نشان دهنده نیاز به تجزیه و تحلیل CSF باشد عبارتند از:

• سردرد: سردردهای شدید یا مداوم، به ویژه آنهایی که همراه با تب، سفتی گردن یا حساسیت به نور هستند، ممکن است نشان دهنده مننژیت یا بیماری دیگری باشد که بر مغز یا نخاع تأثیر می گذارد.
• تهوع و استفراغ: این علائم می تواند در بسیاری از بیماری های عصبی از جمله افزایش فشار داخل جمجمه، تومور یا عفونت رخ دهد.
• تشنج: تشنج می تواند ناشی از انواع بیماری های عصبی از جمله عفونت ها، تومورها و اختلالات خودایمنی باشد.
• گیجی، سردرگمی، یا تغییر وضعیت ذهنی: این علائم می تواند نشان دهنده طیف وسیعی از اختلالات عصبی باشد و ممکن است با تب، تشنج یا سایر علائم التهاب یا عفونت همراه باشد.
• ضعف یا بی حسی در اندام ها: این علائم ممکن است ناشی از آسیب عصبی باشد، مانند آنچه در سندرم گیلن باره یا مولتیپل اسکلروزیس دیده می شود. ضعف یا بی حسی در بازوها، پاها یا سایر قسمت های بدن ممکن است نشانه ای از مشکل در نخاع یا اعصاب محیطی باشد.
• مشکلات چشمی: تغییرات بینایی یا درد چشم ممکن است نشان دهنده نوریت بینایی باشد که می تواند با مولتیپل اسکلروزیس همراه باشد.
• از دست دادن تعادل یا هماهنگی: این علائم ممکن است ناشی از انواع اختلالات عصبی مانند سکته مغزی، تومور یا عفونت باشد.
• علائم یک بیماری زمینه ای: اگر فردی دارای یک بیماری شناخته شده پزشکی است که می تواند سیستم عصبی مرکزی را تحت تاثیر قرار دهد، مانند سرطان یا بیماری خودایمنی، ممکن است برای نظارت بر هرگونه علائم درگیری، آنالیز CSF توصیه شود.

توجه به این نکته مهم است که این علائم به تنهایی لزوماً نیاز به تجزیه و تحلیل CSF را نشان نمی دهند و پزشک معالج تصویر بالینی کامل فرد را قبل از تصمیم گیری در مورد درخواست آزمایش در نظر می گیرد.

نمونه مورد نیاز برای آزمایش آنالیز مایع مغزی نخاعی (CSF):

• ظرف/لوله: لوله های استریل برای بررسی میکروبی، لوله درب بنفش حاوی ضد انعقاد EDTA برای شمارش سلولی، و لوله های لخته برای تست های بیوشیمیایی
• نوع نمونه: مایع مغزی نخاعی (CSF)
• حجم نمونه: 5 تا 10 میلی لیتر

موارد تکمیلی:

• از لوله های شیشه ای باید اجتناب شود زیرا چسبندگی سلول به شیشه بر تعداد و تفاوت سلول ها تأثیر می گذارد.
• نگهداری در یخچال برای نمونه های کشت منع مصرف دارد زیرا ارگانیسم های سختگیر (مانند هموفیلوس آنفولانزا، نیسریا مننژیتیدیس) زنده نمی مانند. همچنین برای نمونه‌هایی که در آن‌ها احتمالاً فلوسیتومتری برای تشخیص سرطان خون یا سلول‌های لنفوم مورد نیاز است، ممنوع است، زیرا سرد کردن ممکن است بر بیان و/یا تشخیص آنتی‌ژن‌های سطحی خاص روی این سلول‌ها تأثیر بگذارد.

لوله های مورد نیاز برای آزمایش آنالیز مایع مغزی نخاعی (CSF)

آمادگی قبل از انجام آزمایش مایع مغزی نخاعی (CSF):

• قبل از انجام آزمایش مایع مغزی نخاعی (CSF)، مهم است که اقدامات احتیاطی و آماده سازی خاصی را برای اطمینان از نتایج دقیق انجام دهید:
• بیمار باید هر دارویی را که مصرف می کند به پزشک اطلاع دهد زیرا برخی از داروها می توانند با نتایج آزمایش تداخل داشته باشند.
• بیمار باید چند ساعت قبل از انجام آزمایش از خوردن یا نوشیدن چیزی خودداری کند زیرا این امر می تواند بر ترکیب CSF تأثیر بگذارد.
• بیمار همچنین باید از فعالیت بدنی شدید قبل از آزمایش خودداری کند زیرا این امر می تواند باعث افزایش فشار در جمجمه شود و بر دقت نتایج آزمایش تأثیر بگذارد.
•  بیمار در صورت داشتن هرگونه آلرژی یا اختلالات خونریزی باید به تکنسین اطلاع دهد.
•  تکنسین روش و هرگونه خطر احتمالی مرتبط با آزمایش را قبل از انجام آن توضیح خواهد داد.

مهم است که این دستورالعمل ها را به دقت دنبال کنید تا مطمئن شوید که نتایج آزمایش CSF دقیق و قابل اعتماد است.

استخراج مایع مغزی نخاعی (CSF)، سوراخ کمری (Lumbar puncture) یا ضربه نخاعی (Spinal tap) چیست و چگونه انجام می شود؟

پونکسیون کمری (LP) که به آن ضربه نخاعی نیز می‌گویند، یک روش پزشکی است که برای استخراج مایع مغزی نخاعی (CSF) از کانال نخاعی استفاده می‌شود. در طول این روش، متخصص یک سوزن را بین دو مهره در قسمت تحتانی کمر و داخل کانال نخاعی وارد می کند تا مقدار کمی از مایع مغزی نخاعی (CSF) جمع آوری شود.

قبل از انجام پونکسیون کمری (LP):

• روش کار را کامل برای بیمار توضیح دهید. بسیاری از بیماران تصورات اشتباهی در مورد LP دارند. ترس های بیمار را از بین ببرید و زمان بگذارید تا نگرانی هایش را به صورت شفاهی بیان کند.
• در صورت نیاز مرکز، رضایت آگاهانه را دریافت کنید.
• با ارزیابی قدرت، احساس و حرکت بیمار، یک ارزیابی عصبی پایه از پاها انجام دهید.
• به بیمار بگویید که نیازی به آرامبخش نیست
• از بیمار بخواهید که مثانه و روده را قبل از عمل تخلیه کند.
• به بیمار توضیح دهید که در طول این روش باید خیلی بی حرکت دراز بکشد. حرکت ممکن است باعث آسیب تروماتیک شود. بیمار را تشویق کنید تا آرام شود و با دهان باز نفس های عمیق و آهسته بکشد.

در حین انجام پونکسیون کمری (LP):

به مراحل  زیر توجه کنید:

• پونکسیون کمری (LP) یک روش استریل است که به راحتی در کنار تخت انجام می شود. بیمار معمولاً در وضعیت جنینی قرار می گیرد.
• از بیمار بخواهید که برای حفظ این وضعیت دست ها را روی زانوها ببندد. معمولاً شخصی به بیمار کمک می کند تا این وضعیت را حفظ کند. (از حالت نشسته نیز ممکن است استفاده شود.)
• یک بی حس کننده موضعی به پوست تزریق می شود و بافت های زیر جلدی پس از تمیز کردن محل به طور کامل ضد عفونی شود.
• یک سوزن نخاعی حاوی یک انسداد داخلی از طریق پوست در داخل کانال نخاعی قرار می گیرد و وارد فضای ساب عنکبوتیه وارد می شود.شایع ترین محل برای پونکسیون کمری بین مهره های سوم و چهارم کمری یا بین مهره های چهارم و پنجم کمری است.

سوزن های مورد استفاده در پونکسیون کمری (LP)

• اینسرت (ابتوراتور) برداشته می شود و مایع مغزی نخاعی دیده می شود که به آرامی از سوزن می چکد.
• سوزن به یک مانومتر استریل متصل شده و فشار (فشار باز شدن) ثبت می شود. قبل از جمع آوری CSF، فشار باید بین 90 تا 180 میلی متر جیوه باشد. هنگامی که فشار نرمال است، 20 میلی لیتر از نمونه ممکن است برداشته شود.

مانومتر برای اندازه گیری فشار CSF

• قبل از اندازه گیری فشار، از بیمار خواسته می شود که برای کاهش فشار داخل شکمی، پاها را شل کرده و صاف کند که باعث افزایش فشار CSF می شود.
• سه لوله آزمایش استریل با 5 تا 10 میلی لیتر مایع مغزی نخاعی گرفته می شود. به طور کلی توصیه می شود که لوله اول برای تجزیه و تحلیل گلوکز و پروتئین یا ایمونولوژی/سرولوژی اختصاص داده شود، زیرا در صورت بروز ضربه و ورود خون به CSF، این نتایج تحت تأثیر هیچ خونی قرار نمی‌گیرد. لوله دوم برای کشت و رنگ آمیزی گرم، و لوله سوم برای شمارش سلولی به بخش هماتولوژی ارسال شود.
• باید ذکر شود زیرا پارامترهای سیتولوژیکی و شیمیایی در مکان های مختلف متفاوت است. نیاز به گلوکز سرم همزمان نیز باید در نظر گرفته شود. این به دلیل تأخیر در تعادل سرم-CSF بهتر است 2 تا 4 ساعت قبل از پونکسیون کمری به دست آید.  همچنین اگر مشکوک به بدخیمی باشد، ممکن است یک لوله اضافی در موقعیت شماره 3 برای سیتولوژی قرار داده شود.

توجه داشته باشید که اگر مشکوک به انسداد در گردش خون CSF در فضای ساب عنکبوتیه ستون فقرات باشد، ممکن است تست Queckenstedt-Stookey انجام شود.

برای این آزمایش ورید ژوگولار یا به صورت دستی با فشار دیجیتال یا توسط یک کاف فشار خون متوسط که حدوداً 20 میلی متر جیوه است مسدود می شود. در عرض 10 ثانیه پس از انسداد ژوگولار، فشار CSF باید 15 تا 40 سانتی‌متر H2O افزایش یابد و سپس در عرض 10 ثانیه پس از آزاد شدن فشار، بلافاصله به حالت عادی بازگردد. افزایش یا کاهش آهسته فشار CSF نشان دهنده انسداد نسبی گردش خون CSF است. عدم افزایش بعد از 10 ثانیه حاکی از انسداد کامل کانال نخاعی است.

بعد از انجام پونکسیون کمری (LP):

• برای افزایش فشار داخل شکمی، بیمار را در وضعیت مستعد قرار دهید و یک بالش زیر شکم قرار دهید که به طور غیرمستقیم باعث افزایش فشار در بافت های اطراف نخاع می شود.
• تمام آزمایش های مورد نیاز بر روی مایع مغزی نخاعی (CSF) درخواست شود تا نتایج کاذبی را که ممکن است به دلیل زوال سلولی و غیره رخ دهد کاهش دهید.
• بیمار را تشویق کنید تا مقادیر بیشتری مایع را با نی بنوشد تا جایگزین مایع مغزی نخاعی خارج شده در حین پونکسیون کمری شود. نوشیدن با نی به بیمار امکان می دهد سر را بالا نیاورد.
• معمولاً بیمار را تا 12 ساعت در حالت درازکش نگه دارید تا از ناراحتی ناشی از سردرد احتمالی پس از سوراخ شدن ستون فقرات جلوگیری شود. به بیمار اجازه دهید تا زمانی که سرش بالا نیامده از این طرف به طرف دیگر بچرخد.
• شیشه های نمونه را به طور مناسب برچسب گذاری و شماره گذاری کنید و بلافاصله پس از پونکسیون کمری (LP) به آزمایشگاه تحویل دهید. تأخیر بین زمان جمع‌آوری نمونه و آزمایش می‌تواند نتایج، به‌ویژه تعداد سلول‌ها را تغییر دهد.
• بیمار را از نظر بی حسی، سوزن سوزن شدن و کاهش حرکت اندام ها ارزیابی کنید. درد در محل تزریق؛ تخلیه خون یا CSF در محل تزریق؛ و در مورد هر گونه یافته غیرعادی به پزشک اطلاع دهید.

مراحل استخراج مایع مغزی نخاعی (CSF)

عوارض بالقوه پونکسیون کمری (LP):

• نشت مداوم مایع مغزی نخاعی (CSF) که باعث سردرد شدید می شود
• ورود باکتری به مایع مغزی نخاعی (CSF) که باعث مننژیت چرکی می شود. بیماران مبتلا به سپسیس در ناحیه کمر (عفونت پوستی، سلولیت یا آبسه اپیدورال) نباید برای جلوگیری از ورود عفونت، LP انجام دهند.
• فتق مغز از طریق تنتوریوم مخچه یا فتق مخچه از طریق فورامن مگنوم: در بیماران با افزایش فشار داخل جمجمه، کاهش سریع فشار در ستون فقرات با آزاد شدن از طریق LP ممکن است باعث فتق مغز شود. می تواند باعث فشرده شدن ساقه مغز شود که ممکن است منجر به بدتر شدن وضعیت عصبی و مرگ بیمار شود. در بزرگسالان، به ویژه، اکثر پزشکان قبل از انجام پونکسیون کمری یک توموگرافی کامپیوتری (CT) از سر دریافت می‌کنند تا ناهنجاری‌های داخل جمجمه را شناسایی کنند و در نتیجه از خطر فتق مغز جلوگیری کنند.
• سوراخ شدن ناخواسته نخاع، ناشی از سوراخ شدن نامناسب بالای کانال نخاعی
• سوراخ شدن آئورت یا ورید اجوف، که باعث خونریزی شدید خلفی صفاقی می شود.
• کمردرد گذرا و درد یا پارستزی در پاها
• سردرد وضعیتی گذرا (در حالت ایستاده بدتر می شود)
• از دیگر عوارض LP می توان به خفگی در نوزادان به دلیل افزایش بیش از حد سر به جلو و در نتیجه انسداد نای، پارستزی، سردرد و به ندرت هماتوم اشاره کرد.
• هنگامی که فشار نرمال است، 20 میلی لیتر از نمونه ممکن است برداشته شود. هنگام بسته شدن، فشار باید بین 10 تا 30 میلی متر جیوه باشد. کاهش قابل توجه فشار به دنبال این روش نشان دهنده فتق مخچه یا فشردگی طناب نخاعی است. بنابراین هیچ مایع مغزی نخاعی (CSF) اضافی نباید جمع آوری شود

در کل از LP باید اجتناب شود مگر اینکه انتظار می رود یافته های CSF باعث بهبود درمان یا نتیجه شود.

چه چیزی در آزمایش آنالیز مایع مغزی نخاعی (CSF) مورد بررسی قرار می گیرد؟

مایع مغزی نخاعی (CSF) مایعی شفاف و آبکی است که در اطراف مغز و نخاع جریان دارد و آنها را احاطه کرده و از آنها محافظت می کند. در بزرگسالان، تقریباً 500 میلی لیتر مایع مغزی نخاعی (CSF) هر روز (0/3 تا 0/4 میلی لیتر در دقیقه) تولید می شود. حجم کل مایع مغزی نخاعی (CSF) در بالغین بین 90 تا 150 میلی لیتر متغیر است که حدود 25 میلی لیتر آن در بطن ها و بقیه در فضای زیر عنکبوتیه است. در نوزادان، حجم آن از 10 تا 60 میلی لیتر متغیر است. بنابراین، کل حجم مایع مغزی نخاعی (CSF) هر 5 تا 7 ساعت جایگزین می شود.

تخمین زده می شود که 70 درصد مایع مغزی نخاعی (CSF) از اولترافیلتراسیون و ترشح از طریق شبکه مشیمیه مشتق می شود. مایع مغزی نخاعی (CSF) از سیستم بطنی از طریق سوراخ های داخلی و جانبی خارج می شود و بر روی سطوح مغز و نخاع در فضای زیر عنکبوتیه جریان می یابد. از آنجایی که CSF از پلاسما ساخته شده است، مواد تشکیل دهنده آن تقریباً مشابه پلاسما هستند. با این حال، سطوح کلرید بالاتر است.

مایع مغزی نخاعی (CSF) چندین عملکرد عمده دارد:

• پشتیبانی فیزیکی را فراهم می کند زیرا یک مغز 1500 گرمی وقتی در CSF معلق باشد حدود 50 گرم وزن دارد.
• اثر محافظتی در برابر تغییرات ناگهانی در فشار خون وریدی حاد (تنفسی و وضعیتی) و شریانی یا فشار ضربه ایجاد می کند.
•  عملکرد مواد زائد دفعی را فراهم می کند زیرا مغز سیستم لنفاوی ندارد.
• این مسیری است که در آن عوامل آزاد کننده هیپوتالاموس به سلول های برجستگی میانی منتقل می شوند.
• هموستاز یونی سیستم عصبی مرکزی (CNS) را حفظ می کند.

یک سد محافظ نیمه تراوا مغز را از جریان خون جدا می کند. این سد خونی مغزی به برخی از مواد اجازه عبور می دهد و از عبور مواد دیگر جلوگیری می کند. نکته مهم این است که به دور نگه داشتن مولکول های بزرگ، سموم و اکثر سلول های خونی از سیستم عصبی مرکزی کمک می کند. هر شرایطی که این سد محافظ را مختل کند ممکن است منجر به تغییر در سطح طبیعی یا ساختار CSF شود. از آنجایی که مایع مغزی نخاعی (CSF) مغز و نخاع را احاطه کرده است، آزمایش نمونه ای از مایع مغزی نخاعی (CSF) می تواند در تشخیص انواع شرایط موثر بر سیستم عصبی مرکزی بسیار ارزشمند باشد.

سد خونی مغزی (BBB) از دو جزء متمایز از نظر مورفولوژیکی تشکیل شده است: یک اندوتلیوم مویرگی منحصر به فرد که توسط اتصالات محکم بین سلولی در کنار هم قرار گرفته است. و شبکه مشیمیه، که در آن یک لایه منفرد از سلول های اپاندیمی مشیمیه ویژه که توسط اتصالات محکم به هم متصل شده اند، روی مویرگ های فنس دار قرار گرفته اند.

اجزای یونی مایع مغزی نخاعی (CSF) (مانند H+، K، Ca و بی کربنات) به شدت توسط سیستم‌های حمل و نقل خاص تنظیم می‌شوند، در حالی که گلوکز، اوره و کراتینین آزادانه منتشر می‌شوند، اما به ۲ ساعت یا بیشتر نیاز دارند تا تعادل برقرار شود. پروتئین ها با انتشار غیرفعال با سرعتی وابسته به گرادیان غلظت پلاسما به CSF و با وزن مولکولی و حجم هیدرودینامیک آنها نسبت معکوس دارد. بنابراین، BBB هموستاز نسبی محیط CNS را در خلال اختلالات حاد اجزای پلاسما حفظ می کند.

جزئیات در مورد آزمایش آنالیز مایع مغزی نخاعی (CSF):

فشار (Pressure):

فشار مایع مغزی نخاعی (CSF) را می توان هنگام باز کردن (شروع) و بسته شدن (تمام کردن) مجموعه با مونومتر اندازه گیری کرد.

افزایش فشار مایع مغزی نخاعی (CSF) : فشار 20 سانتی متری H2O یا بالاتر غیر طبیعی در نظر گرفته می شود و نشان دهنده افزایش فشار ستون فقرات است. از آنجایی که فضای ساب عنکبوتیه اطراف مغز آزادانه به فضای زیر عنکبوتیه نخاع متصل است، هرگونه افزایش فشار داخل جمجمه مستقیماً به عنوان افزایش در ناحیه کمری منعکس می شود.

تومورها، عفونت، هیدروسفالی و خونریزی داخل جمجمه می توانند باعث افزایش فشار داخل جمجمه و ستون فقرات شوند. اگر مشکوک باشید که این اتصال طبیعی توسط تومور یا اسکار پس از عفونت مسدود شده است، یک آزمایش Queckenstedt-Stookey انجام می شود تا مستند آن باشد.

فشار داخل جمجمه ای مربوط به حجم مایع CSF است که با تعادل هموستاتیک بین تولید و جذب CSF تعیین می شود. همچنین از آنجایی که سینوس های ورید جمجمه ای به وریدهای ژوگولار متصل هستند، انسداد آن سیاهرگ ها یا ورید اجوف فوقانی باعث افزایش فشار داخل جمجمه می شود.

کاهش فشار مایع مغزی نخاعی (CSF) : کاهش فشار در هیپوولمی (کم آبی یا شوک) مشاهده می شود. نشت مزمن CSF از طریق محل LP قبلی، یا از طریق شکستگی سینوس بینی همراه با پارگی دورا، با کاهش فشار همراه است.

ظاهر نمونه مایع مغزی نخاعی (CSF):

ظاهر نمونه مایع مغزی نخاعی (CSF) معمولاً با نمونه آب مقایسه می شود.

رنگ مایع مغزی نخاعی (CSF) – مایع مغزی نخاعی (CSF) طبیعی شفاف و بی رنگ است. گزانتوکرومی معمولاً به رنگ صورتی کم رنگ تا زرد در مایع رویی CSF سانتریفیوژ شده اشاره دار، معمولاً برای نشان دادن رنگ غیر طبیعی CSF استفاده می شود.

برای بررسی گزانتوکرومی، مایع مغزی نخاعی (CSF) باید سانتریفیوژ شود و مایع رویی با یک لوله آب مقطر مقایسه شود. مایع مغزی نخاعی (CSF) گزانتوکرومیک به دلیل لیز RBC و تجزیه هموگلوبین صورتی، نارنجی یا زرد است.

گزانتوکرومی مایع مغزی نخاعی (CSF) قابل مشاهده نیز ممکن است به دلیل موارد زیر باشد:

•  اکسی هموگلوبین ناشی از لیز مصنوعی RBC ناشی از آلودگی مواد شوینده سوزن یا لوله جمع‌آوری، یا تاخیر بیش از یک ساعت بدون نگهداری در یخچال قبل از معاینه.
• بیلی روبین در بیماران مبتلا به زردی
• سطح پروتئین مایع مغزی نخاعی (CSF) بیش از 150 میلی گرم در دسی لیتر، که همچنین در ضربه های خونی (بیش از 100000 گلبول قرمز در میکرولیتر) یا در حالت های پاتولوژیک مانند بلوک کامل نخاعی، پلی نوریت و مننژیت وجود دارد.
• آلودگی مواد ضد عفونی کننده
• کاروتنوئیدها (نارنجی) در افراد مبتلا به هیپرکاروتنمی رژیم غذایی (به عنوان مثال، هیپرویتامینوز A)
•  ملانین (قهوه ای) ناشی از ملانوم متاستاتیک مننژ.
• ریفامپین درمانی (قرمز-نارنجی)

رنگ های مایع مغزی نخاعی (CSF)

کدورت مایع مغزی نخاعی (CSF) – ظاهر کدر ممکن است نشان دهنده افزایش تعداد WBC یا سطح پروتئین باشد. به طور معمول CSF فاقد خون است. رنگ قرمز در CSF نشان دهنده وجود خون است. خون ممکن است به دلیل خونریزی در فضای زیر عنکبوتیه یا به دلیل اینکه سوزن مورد استفاده در LP به طور ناخواسته به یک رگ خونی در مسیر به فضای زیر عنکبوتیه نفوذ کرده است. این علل خونریزی باید متمایز شوند زیرا شناسایی و مستندسازی خونریزی زیر عنکبوتیه مهم است.

کدورت مایع مغزی نخاعی (CSF)

میکروارگانیسم‌ها (باکتری‌ها، قارچ‌ها، آمیب‌ها)، مواد حاجب رادیوگرافی، چربی اپیدورال آسپیره شده و سطح پروتئین بیش از 150 میلی‌گرم در دسی‌لیتر (1/5 گرم در لیتر) نیز ممکن است درجات مختلفی از کدورت ایجاد کنند.

ویسکوزیته مایع مغزی نخاعی (CSF) – CSF معمولی همان قوام آب خواهد بود. CSF که دارای ویسکوزیته غلیط باشد، ممکن است در بیماران مبتلا به آدنوکارسینومای متاستاتیک مولد موسین، مننژیت کریپتوکوکی ناشی از پلی ساکارید کپسولی، یا هسته مایع پالپوس ناشی از آسیب سوزن به حلقه فیبروزوس مشاهده شود.

تشکیل لخته ممکن است در بیماران مبتلا به ضربه های تروماتیک، بلوک کامل ستون فقرات (سندرم فروین)، یا مننژیت چرکی یا سلی وجود داشته باشد. معمولاً در بیماران مبتلا به خونریزی زیر عنکبوتیه دیده نمی شود. لخته ها ممکن است با به دام انداختن سلول های التهابی و/یا با تداخل در شمارش خودکار ابزار، در دقت شمارش سلول ها اختلال ایجاد کنند.

آزمایش های بیوشیمیایی مایع نغزی نخاعی (CSF):

آزمایش های بیوشیمیایی مواد شیمیایی موجود در مایع نخاعی را شناسایی یا اندازه گیری می کند. بسیاری از مواد موجود در CSF نیز در خون هستند و مقادیر نسبی CSF و خون اغلب با هم مقایسه می شوند. به طور معمول، سطوح برخی از مواد در CSF، مانند پروتئین و گلوکز، منعکس کننده سطوح خون است.

گلوکز مایع مغزی نخاعی (CSF) – طبیعی حدود 2/3 غلظت گلوکز خون است. سطح گلوکز ممکن است زمانی کاهش یابد که سلول هایی که به طور معمول وجود ندارند، گلوکز را مصرف کنند (متابولیسم کنند). اینها ممکن است شامل باکتری ها، گلبول های سفید یا سلول هایی باشد که توسط تومورها ریخته می شوند. سطح گلوکز CSF کمتر از 60 درصد سطح گلوکز خون ممکن است نشان دهنده مننژیت یا نئوپلاسم باشد.

برای تفسیر بالینی کافی، نتایج باید با سطوح پلاسما مقایسه شود، به طور ایده آل پس از 4 ساعت ناشتایی. نسبت طبیعی CSF/گلوکز پلاسما از 0/3 تا 0/9 متغیر است، با نوسانات در سطح خون ناشی از تاخیر در زمان تعادل گلوکز مایع مغزی نخاعی (CSF).

یک قانون خوب این است که گلوکز مایع مغزی نخاعی (CSF) حدود دو سوم سطح گلوکز سرم است. این امکان تشخیص گلوکز پایین CSF را در بیماران با سطوح غیر طبیعی گلوکز فراهم می کند. بنابراین در یک بیمار دیابتی با سطح گلوکز سرم 250 میلی گرم در دسی لیتر، گلوکز CSF مورد انتظار در CSF حدود 167 میلی گرم در دسی لیتر خواهد بود. اگر مشخص شود که بیمار دارای گلوکز CSF مثلاً 100 میلی گرم در دسی لیتر است، شواهدی مبنی بر کاهش احتمالی گلوکز CSF ناشی از میکروارگانیسم وجود دارد، حتی اگر مقدار مطلق گلوکز CSF بالا باشد.

پروتئین مایع مغزی نخاعی (CSF) – به طور معمول پروتئین بسیار کمی در مایع مغزی نخاعی (CSF) یافت می شود زیرا پروتئین یک مولکول بزرگ است که از سد خونی مغزی عبور نمی کند. نسبت آلبومین به گلوبولین معمولاً در CSF بیشتر از پلاسمای خون است زیرا آلبومین کوچکتر از گلوبولین است و بنابراین می تواند راحت تر از سد خونی مغزی عبور کند.

الکتروفورز پروتئین مایع مغزی نخاعی (CSF) طبیعی غلیظ دو تفاوت متمایز از سرم را نشان می دهد: یک نوار برجسته ترانس تیرتین (پره آلبومین) و دو باند ترانسفرین. ترانس تیرتین به دلیل سنتز دوگانه آن توسط کبد و شبکه مشیمیه نسبتاً بالا است. دومین باند ترانس فرین که به آن β2-ترانسفرین گفته می شود، به دلیل هضم نورآمینیداز مغزی باقیمانده های اسید سیالیک، کندتر از معادل سرمی خود مهاجرت می کند.

سطوح پروتئین مایع مغزی نخاعی 15 تا 45 میلی گرم در دسی لیتر به مدت طولانی به عنوان محدوده مرجع “طبیعی” پذیرفته شده است. مطالعات دیگر با استفاده از روش‌های مختلف، محدوده مرجع عموماً بالاتر، تقریباً 15 تا 60 میلی‌گرم در دسی‌لیتر را نشان داده‌اند. سطح پروتئین CSF در نوزادان به طور قابل توجهی بالاتر از کودکان بزرگتر و بزرگسالان است. بنابراین، میانگین سطوح 90 میلی گرم در دسی لیتر برای نوزادان ترم و 115 میلی گرم در دسی لیتر برای نوزادان نارس گزارش شد.

افزایش سطح پروتئین مایع مغزی نخاعی (CSF) ممکن است ناشی از افزایش نفوذپذیری BBB، کاهش جذب در پرزهای عنکبوتیه، انسداد مکانیکی جریان مایع مغزی نخاعی به دلیل بلوک نخاعی در بالای محل سوراخ، یا افزایش سنتز ایمونوگلوبولین داخل نخاعی (Ig) باشد.

مقدار پروتئین معمولاً در مایع مغزی نخاعی (CSF)  بدست آمده از سوراخ سیسترن کمتر و حتی با سوراخ بطنی در مقایسه با CSF بدست آمده از LP کمتر است. با این حال، فرآیندهای بیماری می‌توانند نفوذپذیری سد خونی مغزی را تغییر دهند و به پروتئین اجازه نشت به CSF را بدهند.

نمونه‌هایی از بیماری‌هایی که ممکن است با یک سد خونی-مغزی نفوذپذیرتر همراه باشند شامل فرآیندهای عفونی یا التهابی مانند مننژیت، آنسفالیت یا میلیت است. علاوه بر این، تومورهای CNS ممکن است پروتئین تولید کرده و در CSF ترشح کنند. انسداد CSF پایین در کانال نخاعی ناشی از تومورها یا دیسک نیز با تعداد پروتئین بالا همراه است زیرا گردش خون و جذب طبیعی CSF در اثر انسداد مختل می شود.

افزایش پروتئین بیشتر در موارد زیر مشاهده می شود:

• مننژیت و آبسه مغزی
• تومورهای مغزی یا نخاعی
• اسکلروز چندگانه
• سندرم گیلن باره
• سیفلیس

اگر هر یک از آزمایش‌های اولیه غیرطبیعی باشد یا اگر پزشک شما دلیلی برای مشکوک بودن به یک بیماری خاص داشته باشد، ممکن است آزمایش‌های اضافی تجویز شود. این ممکن است شامل یک یا چند مورد از موارد زیر باشد:

الکتروفورز پروتئین مایع مغزی نخاعی (CSF) –الکتروفورز پروتئین مایع مغزی نخاعی (CSF) در تشخیص بیماری های CNS بسیار مهم است. بیماران مبتلا به مولتیپل اسکلروزیس، نئوپلاسم، نوروسیفلیس، یا سایر بیماری‌های عصبی مرکزی دژنراتیو ایمونوژنیک، ایمونوگلوبولین‌های بالا در CSF خود دارند. به طور معمول، کمتر از 12 درصد از کل پروتئین را گاما گلوبولین تشکیل می دهد.

افزایش سطح ایمونوگلوبولین G (IgG) در CSF، افزایش نسبت IgG به سایر پروتئین ها (به عنوان مثال، آلبومین)، و تشخیص باندهای گاما گلوبولین اولیگوکلونال به شدت نشان دهنده بیماری های التهابی و خودایمنی CNS، به ویژه ام اس (MS).

IgG (ایمونوگلوبولین G) مایع مغزی نخاعی (CSF) – در برخی شرایط مانند مولتیپل اسکلروزیس، آنسفالیت هرپس، بیماری های بافت همبند افزایش می یابد.

فرمول محاسبه CSF IgG Index

محدوده مرجع برای شاخص IgG متفاوت است، که منعکس کننده تغییرات در تعیین چهار جزء شاخص است. حد بالایی نرمال معقول 0/8 است. با این حال، هر آزمایشگاه باید نسبت بحرانی خود را تعیین کند. IgG CSF معمولاً 3 تا 5 درصد کل پروتئین CSF است. با این حال، در مولتیپل اسکلروزیس (MS)، غلظت به پلاسما نزدیک می شود. شاخص CSF IgG و نرخ سنتز IgG در بیماران مبتلا به MS قطعی حساسیت 90 درصد دارد، اما در بیماران مبتلا به ام اس احتمالی که دقت در آنها بیشتر مورد نیاز است، حساسیت کمتر است.

پروتئین پایه میلین (MBP)- پروتئین پایه میلین، جزء میلین (ماده ای که بافت عصبی طبیعی را احاطه می کند) می تواند در هنگام بروز بیماری های دمیلینه کننده (مانند MS یا اسکلروز جانبی آمیوتروفیک) افزایش یابد.

پروتئین پایه میلین (MBP)، جزئی از غلاف عصبی میلین، در حین دمیلینه شدن در نتیجه اختلالات عصبی مختلف، به ویژه ام اس، آزاد می شود. بنابراین، نشان داده شده است که MBP با تعداد لکوسیت های CSF، سنتز IgG داخل نخاعی و ضریب غلظت آلبومین CSF/سرم ارتباط مثبت دارد. این نتایج از استفاده از MBP در CSF به عنوان نشانگر بیماری جانشین در طول تشدید حاد MS پشتیبانی می کند.

با این حال، افزایش سطحMBP در مایع مغزی نخاعی (CSF) نیز در سندرم گیلن باره، لوپوس اریتماتوز (LE)، پانانسفالیت اسکلروزان تحت حاد، و تومورهای مختلف مغزی و به دنبال پرتودرمانی CNS و شیمی درمانی گزارش شده است.

α2-ماکروگلوبولین (A2M) – A2M به جز مقدار کمی که در وزیکول های پینوسیتیک از طریق BBB منتقل می شود، به دلیل اندازه بزرگ معمولاً از مایع مغزی نخاعی (CSF) حذف می شود. تعداد این وزیکول ها در پلی نوروپاتی های خاص افزایش می یابد و در نتیجه سطح A2M کوجود در CSF افزایش می یابد. ارتفاع قابل توجه نشان دهنده خونریزی زیر دورال یا تجزیه BBB است، همانطور که در مننژیت باکتریایی رخ می دهد. اندازه گیری A2M به تنهایی یا در رابطه با آلبومین و IgG ممکن است در ارزیابی اختلالات عصبی و افزایش پروتئین CSF و در تمایز سریع بین مننژیت باکتریایی و آسپتیک کمک کند.

β2-میکروگلوبولین (B2M) –  این پروتئین بخشی از مولکول کلاس I آنتی ژن لکوسیت انسانی بر روی سطوح تمام سلول های هسته دار است. سطوح مایع مغزی نخاعی (CSF) بالای 1/8 میلی گرم در لیتر با لوسمی لپتومننژیال و لنفوم مرتبط است، اما بسیار اختصاصی نیست زیرا دارای حداکثر ارزش اخباری مثبت 78 درصد در موارد با سیتولوژی مثبت است.

همچنین نشان داده شده است که β2-میکروگلوبولین (B2M) یک نشانگر برای سندرم عصبی بهجت است. عفونت‌های ویروسی، از جمله ویروس نقص ایمنی انسانی (HIV)، سایر بیماری‌های التهابی و بدخیمی‌های مختلف نیز با سطوح بالا مرتبط هستند. اندازه گیری B2M در درجه اول تحقیقاتی باقی می ماند.

پروتئین واکنشی C یا CRP –پروتئین واکنشی C (CRP) یک واکنش دهنده غیر اختصاصی فاز حاد است که در تشخیص عفونت های باکتریایی و اختلالات التهابی استفاده می شود. افزایش سطح CRP در مایع مغزی نخاعی (CSF) در تشخیص مننژیت باکتریایی مفید بوده است. به نظر می رسد عدم افزایش سطح CRP در مایع مغزی نخاعی (CSF) شواهد قوی علیه مننژیت باکتریایی باشد.

برخی از مطالعات تحقیقاتی نشان داده اند که سطح CRP در مایع مغزی نخاعی (CSF) در تشخیص مننژیت باکتریایی از مننژیت ویروسی، مننژیت سلی، تشنج ناشی از تب و سایر اختلالات سیستم عصبی مرکزی ارزشمند بوده است. سطوح سرمی CRP (نگاه کنید به صفحه 165) بیشتر در تشخیص مننژیت باکتریایی استفاده می شود.

F2-ایزوپروستان ها – ایزوپروستن ها ترکیبات پروستاگلاندین مانند هستند که از پراکسیداسیون اسید آراشیدونیک با رادیکال های آزاد غیر آنزیمی ایجاد می شوند. زیرگروهی از این ترکیبات دارای ساختار مشخصه ای به نام حلقه F2 هستند و بنابراین F2-isoprostanes نامیده می شوند. F2-isoprostanes در مغز بیماران مبتلا به AD افزایش می یابد و نشانگر آسیب مغزی رادیکال آزاد مرتبط با سن بالا و AD نهفته است .

در مقایسه با گروه کنترل همسان با سن، ایزوپروستان F2 CSF در بیماران مبتلا به AD احتمالی افزایش می یابد. بنابراین، در ارتباط با پروتئین تاو  و پروتئین β-آمیلوئید، اندازه‌گیری ایزوپروستن‌های F2 در مایع مغزی نخاعی (CSF) به نظر می‌رسد که دقت تشخیص آزمایشگاهی AD را افزایش می‌دهد و به خودی خود به نظر می‌رسد که با درجه زوال شناختی در برخی از بیماران AD در ارتباط است.

فیبرونکتین – این گلیکوپروتئین بزرگ (جرم مولکولی ≈420 کیلو دالتون) معمولاً در همه بافت ها و مایعات بدن وجود دارد. عملکرد اولیه آن نقش آن در چسبندگی سلولی و فاگوسیتوز است. بنابراین، چسبندگی سلولی به لکوسیت ها اجازه می دهد تا به اندوتلیای عروقی بچسبند و از آن عبور کنند و به محل التهاب مهاجرت کنند.

در کودکان مبتلا به لوسمی لنفوبلاستیک حاد، افزایش سطح فیبرونکتین مایع مغزی نخاعی (CSF) با پیش آگهی ضعیف همراه است، احتمالاً به دلیل درگیری لوسمی CNS. افزایش قابل توجه فیبرونکتین مایع مغزی نخاعی (CSF) در لنفوم بورکیت، برخی تومورهای جامد متاستاتیک، آستروسیتوما و مننژیت باکتریایی نیز گزارش شده است.

کاهش سطح فیبرونکتین در مننژیت ویروسی و در سندرم نقص ایمنی اکتسابی (ایدز) – کمپلکس زوال عقل گزارش شده است. تشخیص فیبرونکتین با دامنه اضافی A به صورت جایگزین در مقادیر کمتری در CSF از کودکان مبتلا به مننژیت باکتریایی در مقایسه با مننژیت ویروسی یا بدون مننژیت یافت می شود.

لاکتات مایع مغزی نخاعی (CSF) – سطوح بالا نشان دهنده متابولیسم بی هوازی مرتبط با کاهش اکسیژن رسانی مغز است. سطح اسید لاکتیک CSF هم در مننژیت باکتریایی و هم در مننژیت قارچی افزایش می یابد اما در مننژیت ویروسی افزایش نمی یابد. هنگامی که سطح گلوکز CSF بسیار پایین است یا تعداد WBC CSF افزایش می یابد، سطح اسید لاکتیک نیز افزایش می یابد.

از آنجایی که اسید لاکتیک به راحتی از سد خونی مغزی عبور نمی کند، افزایش سطح لاکتات خون در CSF منعکس نمی شود. هیپوکسمی مزمن مغزی یا ایسکمی مغزی (انسفالوپاتی هیپوکسیک) با افزایش سطح اسید لاکتیک CSF همراه است. سطح اسید لاکتیک همچنین می تواند در بیماران مبتلا به برخی از انواع بیماری های میتوکندری که بر CNS تأثیر می گذارد، افزایش یابد.

لاکتات دهیدروژناز (LD، LDH) مایع مغزی نخاعی (CSF) – اندازه گیری لاکتیک دهیدروژناز (LDH) در تشخیص مننژیت باکتریایی مفید است. منبع LDH نوتروفیل هایی هستند که باکتری های مهاجم را مهار می کنند. هنگامی که سطح LDH بالا باشد، مشکوک به عفونت یا التهاب است. افزایش تعداد WBC مرتبط با لوسمی CNS نیز با افزایش سطح LDH همراه است. بافت عصبی در CNS نیز دارای LDH بالایی است (ایزوآنزیم 1 و 2). بنابراین بیماری که مستقیماً بر مغز یا نخاع تأثیر می گذارد (مثلاً سکته مغزی) با افزایش سطح LDH همراه است.

تومور مارکرها در مایع مغزی نخاعی (CSF) – آنتی ژن کارسینومبریونیک (CEA)، آلفا فتوپروتئین (AFP) و گنادوتروپین جفتی انسانی (hCG) ممکن است در سرطان هایی که از سایر نقاط بدن پخش شده اند (متاستاتیک) افزایش یابد.

• آنتی ژن کارسینومبریونیک (CEA) یک پروتئین انکوفتال است که توسط انواع سرطان ها تولید می شود. یک مطالعه اولیه نشان داد که سطح CEA در 44 درصد از بیماران مبتلا به تومورهای متاستاتیک مغزی افزایش یافته است.
• سایر پروتئین‌های انکوفتال شامل گنادوتروپین جفتی انسانی (hCG) است که توسط کوریوکارسینوما و تومورهای سلول زایای بدخیم با یک جزء تروفوبلاستیک تولید می‌شود و آلفا فتوپروتئین (AFP)، گلیکوپروتئینی که توسط لایه‌های زرده تومورهای سلول زاینده تولید می‌شود. هر دو β-hCG و آلفا فتوپروتئین (AFP) ممکن است در تشخیص و نظارت بر پاسخ به درمان در بیماران مبتلا به تومورهای سلول زایای CNS مفید باشند.
• افزایش فریتین مایع مغزی نخاعی (CSF) یک شاخص حساس بدخیمی CNS است اما ویژگی بسیار پایینی دارد زیرا در بیماران مبتلا به بیماری‌های عصبی التهابی نیز افزایش می‌یابد
•  سنجش آلکالین فسفاتاز جفتی (PLAP) در مایع مغزی نخاعی (CSF) در تعیین اینکه آیا تومور در بدن پینه آل تومور سلول زایا یا پینه آلوم است مفید است. سطوح بالای PLAP در CSF نشان دهنده تومورهای سلول زایا هستند که به رادیو حساس هستند و در نتیجه نیاز به جراحی تهاجمی برای برداشتن تومور را از بین می برند.

کلرید – غلظت کلر در مایع مغزی نخاعی (CSF) ممکن است در بیماران مبتلا به عفونت های مننژ، مننژیت سلی و شرایط سطوح پایین کلرید خون کاهش یابد. افزایش سطح کلرید در CSF از نظر عصبی مهم نیست. با سطوح خونی کلرید همبستگی دارد. CSF به طور معمول برای کلرید ارزیابی نمی شود. این آزمایش فقط در صورت درخواست خاص انجام می شود.

مت هموگلوبین و بیلی روبین – اگرچه اکثر موارد خونریزی زیر عنکبوتیه و داخل مغزی به آسانی با توموگرافی کامپیوتری (CT) شناسایی می شوند، بیمارانی که خونریزی زیر عنکبوتیه خفیف، هماتوم های کوچک ساب دورال یا مغزی، و نشت خون از آنوریسم یا نئوپلاسم و انفارکتوس های کوچک مغزی دارند، اغلب شناسایی نمی شوند.

این تکنیک در این موارد، آنالیز اسپکتروفتومتری مایع مغزی نخاعی (CSF) نشان داده است که متهموگلوبین را در مایع مغزی نخاعی (CSF) بی رنگ (<0/3 μmol/L) تشخیص می دهد. افزایش بیلی روبین CSF نیز به عنوان یک یافته کلیدی در حمایت از تشخیص خونریزی زیر عنکبوتیه شناخته شده است

آمیلوئید بتا 42 (Aß42) و پروتئین تاو (τ) در مایع مغزی نخاعی (CSF) – مورد استفاده در ارزیابی بیماری آلزایمر. در یک فرد علامت دار، سطح پایین Aß42 مایع مغزی نخاعی (CSF) همراه با سطح تاو بالا نشان دهنده افزایش احتمال ابتلا به بیماری آلزایمر است. از نظر پاتولوژیک، این بیماری با وجود گره های نوروفیبریلاری و پلاک های آمیلوئید مشخص می شود.

مطالعات نشان می دهد که اندازه گیری مارکرهای بیوشیمیایی دقت تشخیصی را افزایش می دهد، به ویژه در اوایل دوره بیماری، زمانی که علائم بالینی خفیف و مبهم هستند و با تغییرات شناختی همراه با پیری و دمانس ایسکمیک همپوشانی دارند. بنابراین، افزایش سطح مایع مغزی نخاعی (CSF) پروتئین تاو (τ) مرتبط با میکروتوبول و کاهش سطح پروتئین β-آمیلوئید که به اسید آمینه 42 ختم می شود (βp-armotyelionid42) نشان داده شده است که به طور قابل توجهی دقت تشخیص AD را افزایش می دهد.

پروتئین 14-3-3 – انسفالوپاتی های اسفنجی شکل قابل انتقال گروهی از بیماری های عصبی یکنواخت کشنده را تشکیل می دهند. از این میان، CJD اصلی ترین بیماری اسفنجی شکل در انسان است. دو پروتئین به نام‌های 130 و 131 در غلظت‌های پایین در مایع مغزی نخاعی (CSF) از بیماران CJD شناسایی شده‌اند. این پروتئین ها همان توالی اسید آمینه پروتئین 14-3-3 را دارند.

در بیماران مبتلا به زوال عقل، یک سنجش ایمنی مثبت برای پروتئین 14-3-3 در مایع مغزی نخاعی (CSF) به شدت از تشخیص CJD پشتیبانی می کند. در مطالعه بعدی بر روی بیماران مشکوک به CJD، حساسیت پروتئین 14-3-3 تعیین شده توسط ایمونواسی 97 درصد و ویژگی آن 87 درصد بود. نتایج مثبت کاذب عمدتاً در بیماران مبتلا به سکته مغزی و مننژوانسفالیت مشاهده شد.

ترانسفرین بتا-2 مایع مغزی نخاعی (CSF) –نشت مایع مغزی نخاعی معمولاً به‌عنوان آتوره یا رینوره به دنبال ضربه‌ی سر ظاهر می‌شود که در برخی موارد از ماه‌ها تا سال‌ها پس از آسیب شروع می‌شود. مننژیت عود کننده یک عارضه جدی است که شناسایی دقیق مایع نشت کننده را بسیار مهم می کند.

در این رابطه، اندازه‌گیری‌های پروتئین و گلوکز آنقدر غیر اختصاصی هستند که ارزش ندارند. ترانسفرین، یک گلیکوپروتئین متصل به آهن با جرم مولکولی حدود 77 کیلو دالتون، عمدتاً در کبد سنتز می شود. با این حال، دو ایزوفرم ترانسفرین در مایع مغزی نخاعی (CSF) وجود دارد. ایزوفرم اصلی (β1-ترانسفرین) در تمام مایعات بدن وجود دارد. ایزوفرم دوم (β2-ترانسفرین)، که فقط در CNS وجود دارد، در CNS با تبدیل کاتالیزوری β-1-ترانسفرین توسط نورآمینیداز تولید می شود. الکتروفورز ایمونوفیکساسیون به راحتی هر دو ایزوفرم را شناسایی می کند.

سرولوژی برای سیفلیس – سیفلیس نهفته با انجام یکی از بسیاری از آزمایش های سرولوژیک موجود بر روی CSF تشخیص داده می شود. که شامل موارد زیر است:
• تست واسرمن
• تست آزمایشگاهی تحقیقات بیماری های مقاربتی (VDRL).
• تست آنتی بادی ترپونمال لورسنت (FTA): تست FTA حساس ترین و خاص ترین تست در نظر گرفته می شود. هنگامی که نتایج آزمایش مثبت شد، تشخیص نوروسیفلیس انجام می شود و درمان آنتی بیوتیکی مناسب آغاز می شود.

آدنوزین دآمیناز – آدنوزین دآمیناز (ADA) دآمیناز هیدرولیتیک برگشت ناپذیر آدنوزین را برای تولید اینوزین کاتالیز می کند. از آنجایی که ADA به ویژه در لنفوسیت های T که در سل افزایش می یابد فراوان است، اندازه گیری آن در تشخیص سل پلور، صفاق و مننژ توصیه می شود. سطوح بالاتر ADA در عفونت‌های سلی نسبت به بیماری‌های ویروسی، باکتریایی و بدخیم وجود دارد، و به نظر می‌رسد اندازه‌گیری ADA در مایع مغزی نخاعی (CSF) حساس و اختصاصی باشد.

گلوتامین – گلونامین مایع مغزی نخاعی (CSF) را می توان از نظر وجود گلوتامین ارزیابی کرد. افزایش سطح گلوتامین در تشخیص و ارزیابی آنسفالوپاتی کبدی و کمای کبدی مفید است. گلوتامین توسط افزایش سطح آمونیاک ساخته می شود که معمولاً با نارسایی کبد مرتبط است. سطح گلوتامین نیز در بیماران مبتلا به سندرم ری افزایش می یابد.

تعداد سلول، آزمایش شمارش افتراقی و میکروسکوپی:

مایع مغزی نخاعی (CSF) طبیعی سلولی ندارد یا سلول بسیار کمی دارد و شفاف به نظر می رسد. قطره کوچکی از مایع مغزی نخاعی (CSF) با استفاده از میکروسکوپ بررسی می شود و سلول ها به صورت دستی شمارش می شوند (یا در برخی موارد با استفاده از ابزار شمارش می شوند). اگر تعداد گلبول های سفید موجود بسیار اندک باشد (مثلاً 5 یا کمتر در یک بزرگسال)، آزمایشگاه ممکن است آنها را شناسایی کند یا انجام ندهد.

اگر تعداد گلبول‌های سفید خون زیاد باشد (مثلاً بیشتر از 5)، به احتمال زیاد برای تعیین انواع مختلف گلبول‌های سفید خون شمارش افتراقی انجام می‌شود. اگر پزشک به سرطان مشکوک باشد یا قبلاً تشخیص داده شده باشد، همیشه افتراقی انجام می شود.

تعداد گلبول های قرمز (RBC) – به طور معمول هیچ گلبول قرمزی در مایع مغزی نخاعی (CSF) وجود ندارد. وجود گلبول‌های قرمز خون ممکن است نشان‌دهنده خونریزی در CSF باشد یا ممکن است نشان‌دهنده یک ضربه باشد (مانند خونی که در طول جمع‌آوری به نمونه مایع مغزی نخاعی (CSF) نشت کرده است).

گلبول های قرمز (RBC) در مایع مغزی نخاعی (CSF)

تعداد گلبول‌های سفید (WBC) – تعداد طبیعی سلول های لکوسیت در بزرگسالان 0 تا 5 سلول در میکرولیتر است. این مقدار در نوزادان بالاتر است و از 0 تا 30 سلول در میکرولیتر متغیر است و حد بالای طبیعی تا بزرگسالی تا نوجوانی کاهش می‌یابد. افزایش قابل توجه گلبول های سفید در مایع مغزی نخاعی (CSF) می تواند ناشی از عفونت یا التهاب سیستم عصبی مرکزی باشد.

گلبول‌های سفید (WBC) در مایع مغزی نخاعی (CSF)

روش های مختلفی برای شمارش سلول های مایع مغزی نخاعی (CSF) وجود دارد، اما رایج ترین آنها استفاده از هموسیتومتر است. هموسیتومتر (لام نئوبار) یک اسلاید شیشه ای تخصصی است که شبکه ای بر روی سطح آن حک شده است. سوسپانسیون سلولی روی لام قرار می گیرد و سلول ها زیر میکروسکوپ شمارش می شوند. تعداد سلول ها در یک منطقه خاص از شبکه شمارش می شود و در ضریب رقت و حجم زیر لامل و لام نئوبار ضرب می شود تا تعداد کل سلول های نمونه مشخص شود.

هموسیتومتر یا لام نئوبار

شمارش افتراقی گلبول های سفید در (WBC) مایع مغزی نخاعی (CSF) – انواع مختلف WBC موجود را شناسایی و شمارش می کند. تعداد کمی از لنفوسیت ها، مونوسیت ها (و در نوزادان، نوتروفیل ها) در نمونه مایع مغزی نخاعی (CSF) طبیعی است. ممکن است وجود داشته باشد:

• افزایش نوتروفیل ها با عفونت باکتریایی
• افزایش لنفوسیت ها با عفونت ویروسی یا قارچی
• گاهی اوقات افزایش ائوزینوفیل با عفونت انگلی
• افزایش جزئی در لنفوسیت ها با اختلالات ایمنی سیستم عصبی مرکزی، مانند مولتیپل اسکلروزیس
• وجود WBC های غیر طبیعی با لوسمی که به سیستم عصبی مرکزی گسترش یافته است
• وجود سلول های غیر طبیعی از تومورهای سرطانی؛ اگر آنها در شمارش افتراقی دیده شوند، سیتولوژی مایع مغزی نخاعی (CSF) انجام خواهد شد

ممکن است در انواع مختلف WBC ها با انواع شرایط دیگر، از جمله آبسه مغزی، به دنبال تشنج یا خونریزی در اطراف مغز، تومور متاستاتیک و اختلالات التهابی مانند سارکوئیدوز، افزایش یابد.

سیتولوژی مایع مغزی نخاعی (CSF) – نمونه مایع مغزی نخاعی (CSF) به طور ویژه تحت درمان (رنگ آمیزی) قرار می گیرد تا بتوان از میکروسکوپ برای جستجوی سلول های غیر طبیعی استفاده کرد. این اغلب زمانی انجام می شود که مشکوک به تومور سیستم عصبی مرکزی یا سرطان متاستاتیک باشد. وجود برخی از سلول های غیر طبیعی، مانند سلول های تومور یا سلول های خونی نابالغ، می تواند نشان دهنده نوع سرطان موجود باشد. که برای تعیین نوع سرطان در بسیاری از موارد از روش فلوسایتومتری استفاده می شود.

سیتولوژی مایع مغزی نخاعی (CSF)

آزمایش برای عفونت در مایع مغزی نخاعی (CSF):

به طور معمول، مایع مغزی نخاعی (CSF) حاوی هیچ گونه باکتری، قارچ، ویروس یا انگل نیست.

اگر پزشک مشکوک به مننژیت یا آنسفالیت باشد، ممکن است آزمایش‌های انتخابی برای تشخیص و شناسایی میکروب‌ها انجام شود. انتخاب آزمایش اغلب بر اساس علائم و نشانه‌ها، سلامت سیستم ایمنی بدن و قرار گرفتن در معرض احتمالی پاتوژن‌های خاص انجام می‌شود. برخی از آزمایش‌هایی که اغلب انجام می‌شوند در زیر فهرست شده‌اند.

رنگ آمیزی گرم مایع مغزی نخاعی (CSF) – این آزمایش همیشه در مواقعی که مشکوک به عفونت باشد روی مایع مغزی نخاعی (CSF) انجام می شود. نمونه ای از مایع مغزی نخاعی (CSF) سانتریفیوژ می شود و قسمت غلیظ شده روی یک لام قرار می گیرد و با یک رنگ مخصوص درمان می شود. یک متخصص آزمایشگاه، لام را با استفاده از میکروسکوپ بررسی می کند تا باکتری یا قارچ را که می تواند نشان دهنده مننژیت باکتریایی یا قارچی باشد، جستجو کند.

رنگ آمیزی گرم همچنان روشی دقیق و سریع برای تشخیص عفونت CNS است. تمام نمونه ها باید قبل از رنگ آمیزی گرم و کشت با سانتریفیوژ تغلیظ شوند. بسته به نوع میکروارگانیسم آلوده کننده و غلظت آن در مایع مغزی نخاعی (CSF)، حساسیت رنگ آمیزی گرم از 60 درصد تا 90 درصد متغیر است که بیشترین حساسیت مربوط به غلظت های بالاتر باکتری (حدود 105 واحد تشکیل دهنده کلنی در میلی لیتر) است.

به عنوان مثال، حساسیت رنگ آمیزی گرم برای تشخیص لیستریا مونوسیتوژنز و باسیل های گرم منفی 50 درصد یا کمتر است. برای بیمارانی که تعداد زیادی لکوسیت پلی‌مورفونوکلئر دارند اما هیچ ارگانیسمی در رنگ‌آمیزی گرم دیده نمی‌شود، رنگ حساس‌تر نارنجی آکریدین ممکن است مفید باشد.

کشت مایع مغزی نخاعی (CSF) – کشت برای تشخیص هر گونه باکتری یا قارچ در نمونه استفاده می شود. کشت منفی عفونت را رد نمی کند زیرا میکروب ها ممکن است در تعداد کمی وجود داشته باشند یا به دلیل درمان قبلی آنتی بیوتیکی نتوانند در کشت رشد کنند. کشت ها دارای حساسیت 80 تا 90 درصد هستند اما در مواردی که تا حدی درمان شده اند حدود 30 درصد حساسیت کمتری دارند

انتخاب محیط کشت برای مایع مغزی نخاعی (CSF) ممکن است بسته به پاتوژن مشکوک و روش های عملیاتی استاندارد آزمایشگاه متفاوت باشد. با این حال، متداول ترین محیط های کشت برای نمونه های CSF عبارتند از:

• آگار خون – برای تشخیص باکتری های هوازی
• شکلات آگار – برای تشخیص ارگانیسم های سختگیر مانند هموفیلوس آنفولانزا و نایسریا مننژیتیدیس
• Sabouraud agar – برای تشخیص قارچ
• براث تیوگلیکولات – برای تشخیص باکتری های بی هوازی

آزمایش مولکولی مایع مغزی نخاعی (CSF) – با روش‌های واکنش زنجیره‌ای پلیمراز (PCR) می‌تواند برای شناسایی اسید نوکلئیک از پاتوژن‌های مختلفی که ممکن است در نمونه وجود داشته باشد، انجام شود. این روش مواد ژنتیکی باکتریایی، ویروسی، قارچی یا انگلی (DNA، RNA) را شناسایی می کند و به ویژه در صورتی که میکروب در کشت معمولی رشد نکند یا بیمار آنتی بیوتیک مصرف کرده باشد، مفید است.

آزمایش‌هایی برای تشخیص آنتی‌بادی‌های تولید شده توسط سیستم ایمنی در برابر میکروب‌های بیماری‌زای خاص ممکن است در عفونت‌هایی که کشت و آزمایش‌های مولکولی حساس نیستند (به عنوان مثال، ویروس نیل غربی، بیماری لایم که سیستم عصبی را آلوده می‌کند و غیره) مفید باشد.

عوامل عفونی ایجاد کننده مننژیت:

عوامل مننژیت باکتریایی: شایع ترین عوامل مننژیت باکتریایی عبارتند از استرپتوکوک گروه B (نوزادان)، نایسریا مننژیتیدیس (3 ماه و بزرگتر)، استرپتوکوکوس پنومونیه (3 ماه و بالاتر)، اشریشیا کلی و سایر باسیل های گرم منفی (نوزادان تا یک ماه)، هموفیلوس آنفولانزا (3 ماه تا 18 سال)، و لیستریا مونوسیتوژنز (نوزادان، افراد مسن، الکلی‌ها و سرکوب‌شده سیستم ایمنی).

H. influenzae که زمانی شایع‌ترین علت باکتریایی مننژیت در کودکان خردسال بود، به دلیل استفاده گسترده از واکسن H. influenzae نوع b به‌طور چشمگیری کاهش یافته است. شانت CSF، ضربه به سر و جراحی مغز و اعصاب بیماران را در معرض خطر عفونت CNS از گونه های استافیلوکوک، باسیل های گرم منفی و گونه های پروپیونی باکتریوم قرار می دهد.

مننژیت اسپیروکتال: تشخیص عفونت CNS در بیماران مبتلا به سیفلیس در درجه اول به پارامترهای CSF و آزمایش سرولوژیک بستگی دارد، اگرچه آزمایش DNA مولکولی ممکن است رویکرد دیگری را ارائه دهد. ناهنجاری‌های پروتئین مایع مغزی نخاعی (CSF) و تعداد سلول‌ها در مننژیت سیفلیسی شایع است اما غیراختصاصی است. تست استاندارد غیرترپونمال که روی CSF انجام می شود، آزمایش آزمایشگاهی تحقیقات بیماری های مقاربتی (VDRL) است. اگر ترپونما تعداد کمی از گلبول های قرمز CSF را آلوده کنند، اختصاصیت VDRL زیاد است، اما حساسیت آن تنها 50 تا 60 درصد است.

بنابراین، تعمیم‌های زیر پیشنهاد شده‌اند:

• آزمایش FTA-ABS سرم غیر واکنشی، نوروسیفلیس را رد می‌کند.
• آزمایش FTA-ABS سرم واکنشی با آزمایش FTA-ABS غیر واکنشی CSF اساساً نوروسیفلیس را رد می کند.
• یک آزمایش VDRL واکنشی CSF باعث تشخیص نوروسیفلیس می شود.
• یک تست واکنش پذیر CSF FTA-ABS ممکن است نوروسیفلیس فعال، نوروسیفلیس بدون علامت، نوروسیفلیس درمان شده یا یک واکنش مثبت کاذب را نشان دهد.

تشخیص مننژیت لایم چالش دیگری برای آزمایشگاه است. تکیه گاه اصلی تشخیص، آنالیز سرولوژیکی است که بر روی نمونه سرم انجام می شود، با استفاده از روش غربالگری مبتنی بر سنجش ایمونوسوربنت متصل به آنزیم (ELISA) و پس از تایید با وسترن بلات. تجزیه و تحلیل مبتنی بر PCR ممکن است بر روی نمونه های CSF انجام شود. با این حال، حساسیت این رویکرد ممکن است پایین باشد، به ویژه در بیماران مبتلا به نوروبورلیوز مزمن.

مننژیت ویروسی: انتروویروس ها (اکوویروس ها، کوکساکی ویروس ها، فلج اطفال) و آربوویروس ها مسئول اکثر موارد مننژیت هستند. اوج فصلی در بهار تا پاییز برای این عوامل ذکر شده است. به عنوان مثال، اکو ویروس های 9 (E9) و 30 (E30) به طور عمده مسئول افزایش موارد مننژیت آسپتیک هستند. اکثر بیماران با پلئوسیتوز CSF مراجعه می کنند. اگرچه نوتروفیل ها ممکن است در اوایل عفونت مشاهده شوند، بیماران به زودی غلبه لنفوسیت ها را پیدا می کنند.

در سال های اخیر، سنجش های مبتنی بر PCR به عنوان استاندارد طلایی برای تشخیص سریع مننژیت ویروسی ثانویه به انترو ویروس، HSV، سیتومگالوویروس، واریسلا زوستر و ویروس JC تکامل یافته است.

مننژیت قارچی: کریپتوکوکوس نئوفورمانس شایع ترین پاتوژن قارچی جدا شده از مایع مغزی نخاعی (CSF) است. رنگ های جوهر یا نیگروسین هند برای هاله‌های کپسولی کریپتوکوک حساسیتی در حدود 25 درصد دارند، با سوراخ‌های کمری متعدد به 53 درصد افزایش می‌یابند و در بیماران مبتلا به HIV درمان نشده به بیش از 90 درصد می‌رسد. تشخیص آنتی ژن کریپتوکوک از سرم یا CSF با استفاده از آگلوتیناسیون لاتکس حساسیت بالاتری دارد که از 60 درصد تا 95 درصد متغیر است. ممکن است منفی کاذب به دلیل اثر پروزون یا غلظت کم آنتی ژن پلی ساکارید رخ دهد.

مننژیت سلی: مایع مغزی نخاعی (CSF) غیر طبیعی با پروتئین بالا و غلبه لنفوسیتی از ویژگی های بارز مننژیت سلی است. حساسیت رنگ های اسید فست CSF برای تشخیص مننژیت سلی بسیار متغیر است و از 10 درصد تا 12 درصد تا بیش از 50 درصد متغیر است . حجم زیادی از مایع مغزی نخاعی، که اغلب از سوراخ های کمری متعدد با استفاده از تکنیک های غلظت به دست می آید، برای بهبود حساسیت هر دو رنگ آمیزی اسید فست و کشت توصیه می شود

تکثیر اسید نوکلئیک PCR برای تشخیص توالی‌های اختصاصی DNA مایکوباکتریوم توبرکلوزیس در تشخیص سریع و دقیق مننژیت سلی نویدبخش است، اما روش‌های PCR با استفاده از یک پرایمر منفرد مرتبط با حساسیت نسبتاً کم هستند. تجزیه و تحلیل PCR Multiplex، با استفاده از پرایمرهای چندین ژن سل مرتبط، به نظر می‌رسد که روش بسیار حساس‌تری در تشخیص سریع مننژیت سلی باشد.

آزمایش های دیگر نشان داده شده است که در برخی موارد مننژیت سلی مفید هستند. سطوح آدنوزین دآمیناز (ADA) در مننژیت سلی به طور قابل توجهی بالاتر از سایر انواع مننژیت و اختلالات CNS است.

مننژوانسفالیت آمیبی اولیه: این بیماری نادر توسط آمیبا زنده آزاد ناگلریا فولری، گونه آکانتامبا و بالاموتیا ماندریلاریس ایجاد می شود. ناگلریا و بالاموتیا بیشتر احتمال دارد که یک پاسخ التهابی حاد همراه با پلئوسیتوز نوتروفیل، کاهش سطح گلوکز، افزایش غلظت پروتئین و وجود گلبول های قرمز ایجاد کنند. رنگ آمیزی گرم همیشه منفی است. آکانتامبا اغلب باعث ایجاد مننژیت گرانولوماتوز می شود.

تروفوزوئیت های متحرک ناگلریا را می توان با میکروسکوپ نوری یا کنتراست فاز در مانت های مرطوب مستقیم مشاهده کرد که امکان تشخیص سریع را فراهم می کند. رنگ نارنجی آکریدین در افتراق آمیب (قرمز آجری) از لکوسیت (سبز روشن) مفید است. نشان داده شده است که رنگ‌آمیزی ایمونوسیتوشیمیایی نمونه‌های مایع مغزی نخاعی (CSF) با استفاده از آنتی‌بادی برای ناگلریا فولری، تشخیص میکروسکوپی این ارگانیسم را بهبود می‌بخشد. روش‌های مبتنی بر Multiplex PCR روشی حتی حساس‌تر برای تشخیص ارگانیسم‌های آمیبی متعدد در CSF هستند.

ناگلریا فولری

ناگلریا فولری یک انگل تک سلولی است که در دریاچه ها و رودخانه های آب گرم یافت می شود. اگر در آب آلوده شنا کنید و انگل از طریق بینی وارد سیستم تنفسی شما شود، ممکن است مبتلا شوید.

در سایت Medline Plus در مورد آنالیز مایع مغزی نخاعی (CSF) بیشتر بخوانید:

مایع مغزی نخاعی (CSF) مایعی شفاف، بی رنگ و آبکی است که در داخل و اطراف مغز و نخاع شما جریان دارد. مغز و نخاع شما سیستم عصبی مرکزی شما را تشکیل می دهند.  مایع مغزی نخاعی مانند یک بالشتک عمل می کند که به محافظت از مغز و نخاع شما در برابر ضربه یا آسیب ناگهانی کمک می کند. این مایع همچنین مواد زائد را از مغز خارج می کند و به سیستم عصبی مرکزی شما کمک می کند تا به درستی کار کند.

مطالب مرتبط در متااورگانون:

• آزمایش پروتئین کل سرم | نسبت آلبومین به گلوبولین (A/G)
• آزمایش شمارش کامل خون (CBC)
• آزمایش لاکتات (Lactate test)
• آزمایش الکتروفورز پروتئین سرم (SPEP)
• آزمایش باسیل اسید فست (AFB)
• آزمایش کشت خون | Blood Culture
• آزمایش آنتی بادی سرخجه | Rubella
• آزمایش سیفلیس
• آزمایش TORCH
• آزمایش توکسوپلاسما
• آزمایش ویروس اپشتین بار (EBV) 
• آزمایش توکسوپلاسما
• آزمایش های قارچ شناسی
• آزمایش آربوویروس ها
• آزمایش رنگ آمیزی گرم
• آزمایش انولاز اختصاصی نورون (NSE) 

در جای دیگر وب:

• MedlinePlus: Brain Diseases
• KidsHealth.org: Spinal Tap (Lumbar Puncture)
• National Multiple Sclerosis Society: Cerebrospinal Fluid (CSF)
• Alzheimer’s Association: Medical Tests
• Center for Disease Control and Prevention: Meningitis
• National Organization for Rare Disorders: Meningitis
• National Organization for Rare Disorders: Encephalitis, Herpes Simplex
• Mayo Clinic: Encephalitis
• American Lung Association: Sarcoidosis
• MedlinePlus Medical Encyclopedia: Sarcoidosis
• Multiple Sclerosis Foundation
• Alzheimer’s Association: What is Alzheimer’s?
• Encephalitis Society
• MedlinePlus: Encephalitis
• NINDS: Meningitis and Encephalitis Fact Sheet