اهمیت تشخیص بیومارکرهای کانسری در مایع مغزی نخاعی (CSF)

دکتر علیرضا لطفی کیان
آخرین بروزرسانی
18 آبان 1402
آخرین بروزرسانی
18 آبان 1402
اهمیت تشخیص بیومارکرهای کانسری در مایع مغزی نخاعی (CSF)

مایع مغزی نخاعی (CSF) چیست؟

مایع مغزی نخاعی (CSF) یک مایع بدن است که به راحتی قابل دسترسی است که منعکس کننده وضعیت پاتولوژیک زمینه ای CNS است، از این رو به طور گسترده ای برای کشف بیومارکرها برای انواع اختلالات عصبی مورد هدف قرار گرفته است. مایع مغزی نخاعی (CSF) به طور مداوم مانند خون یا لنف تولید و بازیافت می شود. اکثر مایع مغزی نخاعی (CSF) توسط شبکه کوروئید واقع در بطن های جانبی، سوم و چهارم تولید می شود.

مایع مغزی نخاعی (CSF)

مایع مغزی نخاعی (CSF)

سرعت تولید CSF در انسان 0.3 تا 0.4 میلی لیتر در دقیقه است و حجم کل آن 90 تا 150 میلی لیتر در بزرگسالان و 65 تا 150 میلی لیتر در کودکان است.در فضای زیر عنکبوتیه در پایه مغز، سپس بر روی محدب های مغز و در طول طناب نخاعی جریان می یابد. مایع مغزی نخاعی (CSF) یک مخزن ایده‌آل از مولکول‌های مرتبط با تومور/ترشح می‌شود.

از طریق سوراخ کمری، یک روش کمی تهاجمی، قابل دسترسی است. هر سلول سرطانی آزاد شده توسط توده سرطان مغز یا مولکول‌هایی که به طور فعال توسط سلول‌های سرطانی ترشح یا منتشر می‌شوند، احتمالاً در CSF پراکنده می‌شوند و بنابراین قابل شناسایی هستند. از این رو آنالیز CSF به عنوان ابزار مهمی در ارزیابی بدخیمی های CNS در نظر گرفته می شود. این بررسی پتانسیل و محدودیت های تجزیه و تحلیل CSF در بیماران سرطان مغز را مورد بحث قرار می دهد.

نحوه نمونه برداری مایع مغزی نخاعی (CSF)

نحوه نمونه برداری مایع مغزی نخاعی (CSF)

روش های مختلف جمع آوری نمونه های آزمایشگاه

روش های مختلف جمع آوری نمونه های آزمایشگاه

لوله های آزمایش و ضد انعقادها (Test tubes and Anticoagulants)

لوله های آزمایش و ضد انعقادها (Test tubes and Anticoagulants)

ذخیره سازی نمونه های آزمایشگاهی

ذخیره سازی نمونه های آزمایشگاهی

 اهمیت و کاربردِ تشخیص بیومارکرهای کانسری در مایع مغزی نخاعی (CSF) چیست؟

کانسرهای CNS معمولا بسیار خطرناک و کشنده اند ‌و متاسفانه اغلب فاقد درمان های رضایت بخش می باشند. تعیین ‌و تثبیت بیومارکرهایی که پتانسیل هدایت صحیح انکولوژیست ها به تشخیص کانسرهای CNS را دارا باشند بسیار مفید و ضروری می باشند. بیومارکرهایی که در پروگنوز و مونیتورینگ پاسخ به درمان کارایی بالایی داشته باشند؛ بررسی و توجه زیادی را می طلبند. تاکنون دراین باره مایع مغزی نخاعی (CSF) به طور گسترده با هدف جستجوی بیومارکرهای کانسرهای شایع مایع مغزی نخاعی (CSF) مورد پژوهش قرار گرفته است و در نتیجه ی آنها تاکنون بیومارکرهای کمی یافت شده اند که استانداردسازی شده و واجد کاربرد بالینی مفیدی باشند.

کانسر های مغز بویژه تومورهای جامد [solid tumor] اغلب در اطفال منجر به مرگ می گردد و در بزرگسالان با میزان بالایی از مورتالیتی و موربیدیتی همراه هستند. کاربرد بیومارکرهایی که قادر به تشخیص نئوپلاسم های CNS باشند و بتوانند اطلاعات مفیدی را درفیلد های درمان و مونیتورینگ آنها به دست دهند یک نیاز ضروری برای انکولوژیست ها می باشد. یکی از چالش هایی که پژوهشگران در مورد کمبود بیومارکرهای برخی کانسر های CNS در سرم با آن روبرو هستند وجود سدّ خونی – مغزی [BBB] می باشد که تصور می شود مانع ورود مولکولهای اختصاصی تومورها به جریان خون می گردد.

سدّ خونی مغزی-[BBB]

سدّ خونی مغزی-[BBB]

کانسرهای اولیه ی CNS و متاستازها، اغلب درنزدیکی و مجاورت سطوح ونتریکولار و سیترن های مایع مغزی – نخاعی قرار می گیرند. سلول های بدخیم ِ مشتق از کانسرهای مغز به وسیله ی جریان مایع مغزی نخاعی (CSF) به لپتومننژ می رسند و گاهی هم به توسط گسترش مستقیم از تومور اولیه این امر صورت می گیرد مانند مدولوبلاستوماها، تومورهای نورواکتودرمال اولیه، جرم سل تومورها، اِپندیموما (ependymom).

همچنین تومور گلیوما ممکن است به وسیله ی جریان CSF به اطراف نوروآکسین ها گسترش یابد. بنابر دلایل ذکر شده اخیراً ارزیابی میکروسکوپیک مایع مغزی نخاعی (CSF) هم به طور روتین انجام می شود. درمان وپروگنوز گروه هایی از کانسرهای مغزبه طور اساسی و موثر بر مبنای نتیجه ی مثبت سیتولوژی CSF صورت می گیرد مانند:

1️⃣ Medulloblastomas
2️⃣ Pineoblastomas
3️⃣ Germ cells Tumors
4️⃣ PNET(Primitive Neuroectodermal Tumors)
5️⃣ CNS lymphomas

انواع تومور های CNS و علایم رایج

انواع تومور های CNS و علایم رایج

فلوسایتومتری (FCM) ِ مایع CSF یک ابزار بسیار موثر در کنار سیتولوژی CSF می باشد. سیتولوژی شاخص های مرفولوژیک را بررسی می کند و فلوسایتومتری قادرست اطلاعاتی درباره ی پروتئین های سطح سلولی ارائه کند. FCM یک تکنیک تکمیلی سیتولوژیک و بسیارحساس است که توانایی شناسایی دقیق سلولهای بدخیم ِCSF رادارد. بویژه در موارد سلولاریته ی خیلی کم و حجم پایین CSF تکنیک FCM اهمیت قابل ملاحظه پیدا می کند.

بیومارکرهای قابل شناسایی در مایع مغزی نخاعی (CSF) که می توانند درتشخیص کانسرها ی مغز کمک کننده باشند در جدول پیوست به تفکیک آمده است.

بیومارکرهای CSF برای تشخیص تومور های مغزی:

نوع تومورمارکرروش تشخیص
مدولوبلاستوما، تومورهای نورواکتدرمال اولیه، تومورهای سلول زاینده، اپاندیموم و گلیوما سلول های سرطانیسیتولوژی CSF
تومورهای سلول زایای بدخیم داخل جمجمه bHCG و AFP آنالیز پروتئومی CSF
تومورهای مغزی کودکان (مدولوبلاستوما، گلیوم با درجه بالا، تومور رابدوئید آتیپیک، آستروسیتوما، کارسینوم شبکه و اپاندیموم آناپلاستیک، تومور سلول زایا) آپولیپوپروتئین A-II آنالیز پروتئومی CSF
لنفوم CNSCD27, AT III, chemoattractant, CXCL13, CXCL12 و IL10آنالیز پروتئومی CSF
لنفوم مغزی با درجه پایین ایمونوگلوبولین G آنالیز پروتئومی CSF
متاستازهای مغزی ناشی از آدنوکارسینوم ریه گیرنده فاکتور رشد اپیدرمی EGFRآنالیز پروتئومی CSF
متاستازهای مغزی ناشی از سرطان ریه و سینه VEGF و فاکتور مشتق از سلول استرومایی (SDF) -1آنالیز پروتئومی CSF
مدولوبلاستوما PGD2 آنالیز پروتئومی CSF
کارسینوم مننژ CYFRA 21-1، NSE و CEAآنالیز پروتئومی CSF
گلیوبلاستوما MIC-1 GDF15 آنالیز پروتئومی CSF
گلیوبلاستوما miR-21 و miR-15bتجزیه و تحلیل microRNA CSF
PCNSL miR-19، miR-21 و miR-92a تجزیه و تحلیل microRNA CSF
گلیوبلاستوما و متاستاز مغزی miR-10b و miR-21 تجزیه و تحلیل microRNA CSF
متاستازهای مغزی ناشی از سرطان ریه و سینه اعضای خانواده miR-200 تجزیه و تحلیل microRNA CSF
گلیوبلاستوم، مدولوبلاستوما، متاستاز مغز و لنفوم miR-935، miR-451، miR-711، miR-223 و miR-125b تجزیه و تحلیل microRNA CSF
  • CSF: مایع مغزی نخاعی
  • PCNSL: لنفوم اولیه سیستم عصبی مرکزی
  • bHCG: گنادوتروپین جفتی انسانی
  • AFP: آلفا فتوپروتئین
  • AT III: آنتی ترومبین III
  • CXCL13: لیگاند موتیف کموکاین C-X-C 13
  • IL10: اینترلوکین 10
  • VEGF: فاکتور رشد اندوتلیال عروقی
  • PGD2: پروستاگلاندین-D2 سنتاز
  • CYFRA 21-1: قطعه سیتوکراتین-19
  • NSE: انولاز اختصاصی نورون (NSE) 
  • CEA: آنتی ژن کارسینومبریونیک
  • MIC-1: سیتوکین-1 مهار کننده ماکروفاژ
  • GDF15: فاکتور تمایز رشد 15

 Reference: Targeting cerebrospinal fluid for discovery of brain cancer biomarkers.

ترجمه:

دکترعلیرضا لطفی کیان
دکترای علوم آزمایشگاهی بالینی
از دانشگاه علوم پزشکی ایران

مورد تایید و بازبینی شده توسط:

دکتر فرزاد باباخانی

این مقاله را به دوستان خود معرفی کنید

منابع مقاله

این مقاله تالیف شده است و یا منابع مربوطه ثبت نشده است.

این مقاله برای شما مفید بود؟

ثبت دیدگاه

Go to Top