اهمیت تشخیص بیومارکرهای کانسری در مایع مغزی نخاعی (CSF)

مایع مغزی نخاعی (CSF) چیست؟

مایع مغزی نخاعی (CSF) یک مایع بدن است که به راحتی قابل دسترسی است که منعکس کننده وضعیت پاتولوژیک زمینه ای CNS است، از این رو به طور گسترده ای برای کشف بیومارکرها برای انواع اختلالات عصبی مورد هدف قرار گرفته است. مایع مغزی نخاعی (CSF) به طور مداوم مانند خون یا لنف تولید و بازیافت می شود. اکثر مایع مغزی نخاعی (CSF) توسط شبکه کوروئید واقع در بطن های جانبی، سوم و چهارم تولید می شود.

سرعت تولید CSF در انسان 0.3 تا 0.4 میلی لیتر در دقیقه است و حجم کل آن 90 تا 150 میلی لیتر در بزرگسالان و 65 تا 150 میلی لیتر در کودکان است.در فضای زیر عنکبوتیه در پایه مغز، سپس بر روی محدب های مغز و در طول طناب نخاعی جریان می یابد. مایع مغزی نخاعی (CSF) یک مخزن ایده‌آل از مولکول‌های مرتبط با تومور/ترشح می‌شود.

از طریق سوراخ کمری، یک روش کمی تهاجمی، قابل دسترسی است. هر سلول سرطانی آزاد شده توسط توده سرطان مغز یا مولکول‌هایی که به طور فعال توسط سلول‌های سرطانی ترشح یا منتشر می‌شوند، احتمالاً در CSF پراکنده می‌شوند و بنابراین قابل شناسایی هستند. از این رو آنالیز CSF به عنوان ابزار مهمی در ارزیابی بدخیمی های CNS در نظر گرفته می شود. این بررسی پتانسیل و محدودیت های تجزیه و تحلیل CSF در بیماران سرطان مغز را مورد بحث قرار می دهد.

 اهمیت و کاربردِ تشخیص بیومارکرهای کانسری در مایع مغزی نخاعی (CSF) چیست؟

کانسرهای CNS معمولا بسیار خطرناک و کشنده اند ‌و متاسفانه اغلب فاقد درمان های رضایت بخش می باشند. تعیین ‌و تثبیت بیومارکرهایی که پتانسیل هدایت صحیح انکولوژیست ها به تشخیص کانسرهای CNS را دارا باشند بسیار مفید و ضروری می باشند. بیومارکرهایی که در پروگنوز و مونیتورینگ پاسخ به درمان کارایی بالایی داشته باشند؛ بررسی و توجه زیادی را می طلبند. تاکنون دراین باره مایع مغزی نخاعی (CSF) به طور گسترده با هدف جستجوی بیومارکرهای کانسرهای شایع مایع مغزی نخاعی (CSF) مورد پژوهش قرار گرفته است و در نتیجه ی آنها تاکنون بیومارکرهای کمی یافت شده اند که استانداردسازی شده و واجد کاربرد بالینی مفیدی باشند.

کانسر های مغز بویژه تومورهای جامد [solid tumor] اغلب در اطفال منجر به مرگ می گردد و در بزرگسالان با میزان بالایی از مورتالیتی و موربیدیتی همراه هستند. کاربرد بیومارکرهایی که قادر به تشخیص نئوپلاسم های CNS باشند و بتوانند اطلاعات مفیدی را درفیلد های درمان و مونیتورینگ آنها به دست دهند یک نیاز ضروری برای انکولوژیست ها می باشد. یکی از چالش هایی که پژوهشگران در مورد کمبود بیومارکرهای برخی کانسر های CNS در سرم با آن روبرو هستند وجود سدّ خونی – مغزی [BBB] می باشد که تصور می شود مانع ورود مولکولهای اختصاصی تومورها به جریان خون می گردد.

کانسرهای اولیه ی CNS و متاستازها، اغلب درنزدیکی و مجاورت سطوح ونتریکولار و سیترن های مایع مغزی – نخاعی قرار می گیرند. سلول های بدخیم ِ مشتق از کانسرهای مغز به وسیله ی جریان مایع مغزی نخاعی (CSF) به لپتومننژ می رسند و گاهی هم به توسط گسترش مستقیم از تومور اولیه این امر صورت می گیرد مانند مدولوبلاستوماها، تومورهای نورواکتودرمال اولیه، جرم سل تومورها، اِپندیموما (ependymom).

همچنین تومور گلیوما ممکن است به وسیله ی جریان CSF به اطراف نوروآکسین ها گسترش یابد. بنابر دلایل ذکر شده اخیراً ارزیابی میکروسکوپیک مایع مغزی نخاعی (CSF) هم به طور روتین انجام می شود. درمان وپروگنوز گروه هایی از کانسرهای مغزبه طور اساسی و موثر بر مبنای نتیجه ی مثبت سیتولوژی CSF صورت می گیرد مانند:

1️⃣ Medulloblastomas
2️⃣ Pineoblastomas
3️⃣ Germ cells Tumors
4️⃣ PNET(Primitive Neuroectodermal Tumors)
5️⃣ CNS lymphomas

فلوسایتومتری (FCM) ِ مایع CSF یک ابزار بسیار موثر در کنار سیتولوژی CSF می باشد. سیتولوژی شاخص های مرفولوژیک را بررسی می کند و فلوسایتومتری قادرست اطلاعاتی درباره ی پروتئین های سطح سلولی ارائه کند. FCM یک تکنیک تکمیلی سیتولوژیک و بسیارحساس است که توانایی شناسایی دقیق سلولهای بدخیم ِCSF رادارد. بویژه در موارد سلولاریته ی خیلی کم و حجم پایین CSF تکنیک FCM اهمیت قابل ملاحظه پیدا می کند.

بیومارکرهای قابل شناسایی در مایع مغزی نخاعی (CSF) که می توانند درتشخیص کانسرها ی مغز کمک کننده باشند در جدول پیوست به تفکیک آمده است.

• CSF: مایع مغزی نخاعی
• PCNSL: لنفوم اولیه سیستم عصبی مرکزی
• bHCG: گنادوتروپین جفتی انسانی
• AFP: آلفا فتوپروتئین
• AT III: آنتی ترومبین III
• CXCL13: لیگاند موتیف کموکاین C-X-C 13
• IL10: اینترلوکین 10
• VEGF: فاکتور رشد اندوتلیال عروقی
• PGD2: پروستاگلاندین-D2 سنتاز
• CYFRA 21-1: قطعه سیتوکراتین-19
• NSE: انولاز اختصاصی نورون (NSE) 
• CEA: آنتی ژن کارسینومبریونیک
• MIC-1: سیتوکین-1 مهار کننده ماکروفاژ
• GDF15: فاکتور تمایز رشد 15

 Reference: Targeting cerebrospinal fluid for discovery of brain cancer biomarkers.

ترجمه:

دکترعلیرضا لطفی کیان
دکترای علوم آزمایشگاهی بالینی
از دانشگاه علوم پزشکی ایران