ملاحظات بالینی در تست آلفا فیتوپروتئین [AFP]

تست آلفا فیتوپروتئین [AFP] آزمایشی است که عمدتا برای اندازه گیری سطح آلفافیتوپروتئین [AFP] در خون یک فرد باردار استفاده می شود. این آزمایش خطر ابتلای نوزاد به مشکلات ژنتیکی خاص و نقایص مادرزادی را بررسی می کند. تست آلفافیتوپروتئین [AFP] معمولا بین هفته های 15 تا 20 بارداری انجام می شود.

❇️آلفا فیتوپروتئین [AFP]❇️

🔲 آلفا فیتوپروتئین [AFP] یک انکوفتال آنتی ژن پروتئینی با نیمه عمر ۴ تا ۶ روزه است که توسط کیسه زرده و سلول‌های کبدی جنین و به میزان کمتری توسط دستگاه گوارش جنین و کلیه‌ها سنتز و ترشح می شود و با رشد جنین مقدار آن در سرم مادر از شش هفتگی قابل سنجش است و در ۳۴ هفتگی به حداکثر مقدار خود افزایش می یابد[MSAFP]. به طور طبیعی سطح خونی آلفا فیتوپروتئین [AFP] در زنان سیاه پوست کمی بیشتر از زنان سفید پوست و در آسیایی ها نسبت به سفید پوستان کمتر می باشد.

🔲 تست MSAFP در هفته های ۱۵ تا ۲۰ بارداری مادران برای اسکرین نقائص لوله عصبی [NTDs] مانند اسپاینا بیفیدا و آنسفالوپاتی کاربرد دارد .زنان باردار با MSAFP افزایش یافته باید برای بررسی های بیشتر ارزیابی ریسک NTDs به پریناتالوژیست ها معرفی شوند. تست های تکمیلی در این کیس ها شامل ارزیابی های اولتراسونوگرافی و در صورت نیاز اندازه گیری آلفا فیتوپروتئین [AFP] در مایع آمنیوتیک می باشد. سنجش آلفا فیتوپروتئین [AFP] در دوران بارداری به همراه آنالیت های دیگر [UE3,hCG,Inhibin A] می تواند در اسکرینینگ تریزومی های ۱۳، ۱۸ و ۲۱ نیز مؤثر باشد.

آلفا فیتوپروتئین [AFP]که ابتدا توسط کیسه زرده جنین و سپس توسط کبد جنین تولید می شود، فراوان ترین پروتئین در سرم جنین است. غلظت آن در سرم جنین و مایع آمنیوتیک تا حدود هفته 13 بارداری افزایش می یابد و پس از آن کبد به تدریج به سمت تولید آلبومین می رود. در NTD ها، آلفا فیتوپروتئین [AFP] افزایش می یابد زیرا سرم جنین از غشاهای عصبی و عروق خونی در معرض نشت به مایع آمنیوتیک (AF) می رسد و غلظتی در AF ایجاد می کند که تقریباً 100 برابر کمتر از سرم جنین است.

مقادیر کمی از AFP نیز در سراسر جفت از سرم جنین و در سراسر غشای آمنیوتیک از AF به سرم مادر (MS) منتقل می شود، که در آن غلظت AFP تقریبا 1000 برابر کمتر از AF است. آلفا فیتوپروتئین [AFP] در 13 تا 14 هفته به اوج خود می رسد و در سه ماهه دوم حدود 10 درصد در هفته کاهش می یابد.

🔲 آلفا فیتوپروتئین [AFP] همچنین به عنوان تومور مارکر در برخی از کانسرها کاربرد دارد. کانسرهایی که با سلولهای تمایزنیافته [undifferentiated cells] شناخته می شوند. این سلولها هنوز مارکرهای سطحی مشابه مارکرهای دوران جنینی را با خود حمل می کنند. آلفا فیتوپروتئین [AFP] همچنین در ارزیابی پاسخ به درمان در کانسر تراپی و عود در کنسر های تشخیص داده شده نیز استفاده می شود. آلفا فیتوپروتئین در کنار سایر تست ها، معاینه فیزیکی و هیستوری یک بیمار بیشترین کارایی را به عنوان یک تومور مارکر دارد.

🔲 سطوح کاهش یافته AFP معمولا در دو اختلال مشاهده می شود؛ تریزومی ۲۱ یا سندروم داون و از دست رفتن جنین [fetal wastage]. مقادیر افزایش یافته AFP سرمی عمدتا ًدر مرگ جنینی[fetal death]، بدخیمی های کبد، بیضه ها، تخمدان ها، پانکراس، معده، مجاری صفراوی، ریه ها، کولون، کلیه ها، پستان ها، هوچکین و لنفوم دیده می شود.

همچنین در اختلالات و بیماری های غیر کانسری ما با افزایش آلفا فیتوپروتئین [AFP] مواجه می شویم مانند؛ جنین های چندقلو، سیروز کبدی – صفراوی، هپاتیت و IBD. به طورکلی نه سطوح افزایش یافته AFP اندیکاتور کنسر و نه سطوح نرمال آن رد کننده ی [rule out] کنسر است به همین علت معمولاً تست AFP را به عنوان یک تست منفرد برای کاربرد اسکرینینگ توصیه نمی کنند.

🔲 همولیز نمونه خون در نتایج آلفا فیتوپروتئین [AFP] اثرگذار است و نمونه سرم باید همولیتیک نباشد. برخی آزمایشگاه ها برای تست های غربالگری کواد مارکر نمونه AFP را بر روی خون EDTA دار از بیمار اخذ می کنند .

🔲 به طور کلی سنجش سطح آلفا فیتوپروتئین [AFP] در خون، مایع آمنیوتیک، CSF و گاهاً ادرار [u-AFP] اندیکاسیون دارد. آلودگی مایع آمنیوتیک به خون جنینی هنگام آمنیوسنتز از علل افزایش کاذب AFP در مایع آمنیوتیک است. افزایش AFP متعاقب آسیب کبدی به علت دارو ها نیز بارها گزارش شده است مانند کموتراپی ، داروهای بیهوشی و آنتی اپی لپتیک ها.

مصرف تنباکو (به میزان تقریبی ۱۰ درصد)، مصرف افراطی الکل، الکلیسم مزمن و چند قلویی نیز باعث‌ افزایش سطح خونی AFP می گردند. آنتی بادی های هتروفیل موجود در خون نیز سبب افزایش کاذب AFP می شوند. در زنان باردار مبتلا به SLE افزایش غیرطبیعی AFP وجود دارد. مقادیر افزایش یافته AFP تا ۱۴۰ برابر نیز در بیماران تیروزینمی ارثی تیپ یک دیده شده است.

✴️در ایران به علت شیوع استعمال تنباکو به صورت قلیان در طیف وسیعی از مردان و زنان جوان، تفسیر مقادیر آلفا فیتوپروتئین [AFP] در افراد به ظاهر سالم و آسمپتوماتیک باید با احتیاط صورت گیرد.

 

🔰References:

➖ Manual of Laboratory & Diagnostic Tests.Denise D. Wilson.Copyright©️ 2008 by The McGraw-Hill’s Companies,Inc.

➖ www.uptodate.com

📚ترجمه و نگارش:

🖌دکتر علیرضا لطفی کیان 🖌

دکترای علوم آزمایشگاهی بالینی

از دانشگاه علوم پزشکی ایران